Steden als vliegwiel en motor van de omwenteling

Zoals Jan Rotmans, hoogleraar en oprichter van ICIS, het treffend zei: ‘We leven niet in een tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperk.’ Steden staan voor een flink aantal uitdagingen: de energietransitie, pollutie(emissies), hittestress en wateroverlast. Alsook bereikbaarheid en congestie, betaalbare woningen, afval…

Voor oplossingen zorgen

Problematieken die zich eerst in de stad manifesteren en daarna pas naar de periferie doorsijpelen. Het is een chronologie die samenlevingen al eeuwen kennen. Het verleden leert ons dat steden ook meestal voor de oplossingen zorgen. Met hun hoge dichtheid en mix aan sociaaleconomische en culturele actoren vormen ze een ideaal laboratorium voor nieuwe concepten.

Creatief potentieel

Geen enkele van de actoren actief in de stad heeft alle knowhow, kapitaal, coördinerend vermogen of draagvlak in huis om de opgaven waarvoor we staan te tackelen. Voortschrijdend inzicht leert ons dat vitale coalities van burgers, kennisinstellingen, bedrijven en besturen van alle niveaus daarvoor een vereiste zijn. De stad beschikt wat dat betreft over troeven. De grote stedelijke mix aan diverse actoren, expertise, achtergronden, middelen en ondernemerschap genereert een creatief potentieel dat zijn weerga niet kent. En dat co-creatie en -productie mogelijk maakt. Het maakt de verbeeldingskracht en de impact van de stad groter dan elders. Alles wat de mens doorheen zijn dagen aan activiteiten ontplooit, vindt in de stad door en naast mekaar plaats. In deze dynamische omgeving gaat de kruisbestuiving tussen burgers onderling, burgers en kenniscentra, overheid of bedrijven sneller en harder.

Menig dossier bewegen

Allerlei stedelijke coalities deden in het recente verleden menig dossier bewegen. Denk aan nieuwe woontypologieën die steeds vaker in samenwerking bedacht en ontwikkeld worden tussen burgergroepen, middenveld, private ontwikkelaars en de lokale overheid: Brutopia Brussel, Clementwijk Sint-Niklaas, Zilverlaan Oostende, Mandana Genk, Wisselspoor Leuven… Of denk aan sociale wooncoöperaties (CLT ’s) die in coproductie met stedelijke overheden betaalbare woongelegenheden scheppen. Experimenten met deelauto’s en -fietsen ontgroeien de experimentele fase.

Het concept van de 15-minutenstad bereikt ook de onderzoeksagenda of ontwerptafel van Vlaamse centrumsteden. Steden ontwikkelen slimme netwerken voor restwarmte en -energie, zoals Minerva op de voormalige Agfa-Gevaertsite Edegem/Antwerpen, het Warmtenet Oostende i.s.m. burgercoöperatie BeauVent… Curieuzeneuzen duwde burgers, besturen en wetenschappers in de richting van burgerwetenschap, uitgetest in Antwerpen en uitgerold naar Vlaanderen, en nu ook in Brussel. De verbouwing van de WTC-torens in de Brusselse Noordwijk gebeurt voor het eerst op circulaire wijze.

Veelal nog blauwdrukken

Wie de illusie koestert dat het einddoel binnen handbereik ligt, moet ik ontgoochelen. Veel plannen zijn veelal nog blauwdrukken van toekomstige concepten en experimenten. Maar het opmerkelijke aanpassingsvermogen dat steden in het verleden demonstreerden, waardoor ze van dorpse nederzettingen hinkstapsprongsgewijs naar bruisende metropolen evolueerden, leert ons dat we opnieuw zo’n sprong kunnen maken naar het nieuwe tijdperk dat Rotmans ons voorhoudt.