Privacy vs. technologie: Hét dilemma van de smart city
Slimme steden beloven een toekomst waarin technologie naadloos is verweven om ons leven te verbeteren. Van drones tot surveillance: de openbare ruimte is doordrenkt van sensoren en digitale systemen. Hoe profiteren we van deze vooruitgang zonder inbreuk te maken op de privacy?
Jan Smedts
Administrateur-generaal van Digitaal Vlaanderen
Hoe maken drones, camera’s, slimme verkeerslichten en andere digitale technologieën die in de openbare ruimte worden ingezet onze steden veiliger?
“Veiligheid is maar één van de voordelen van slimme technologieën. Slimme sensoren, bijvoorbeeld, bevorderen de doorstroming van het verkeer. Slimme straatlampen besparen energie. Het gaat over de grote maatschappelijke uitdagingen die we door middel van data en technologie beter kunnen aanpakken. Denk aan klimaat, energie, mobiliteit…”
“Een actueel voorbeeld: de Vlaamse waterlopen zijn steeds meer uitgerust met slimme sensoren zodat het waterbeheer verbetert, door sluizen op afstand en automatisch te bedienen. Vroeger hadden we daar mensen voor nodig. Vandaag lukt dat efficiënter en sneller. De wateroverlast begin dit jaar is nooit gezien in ons land. 20 jaar geleden zou de schade zonder die slimme technologie veel groter geweest zijn.”
Gaat de opmars van al die slimme technologieën ten koste van onze privacy?
“Als overheid moet je technologie verantwoord aanpakken. Op die manier kan het net meer privacy en veiligheid opleveren. Belangrijke concepten zijn gegevensbescherming, dataminimalisatie… Dit vergt kennis en ervaring, en vaak ook enige schaalgrootte. Daarom hamert Digitaal Vlaanderen op samenwerking in de smart cities.”
“Met de Smart Region Office helpen we lokale besturen om hun noden in kaart te brengen, en de privésector om hun aanbod beter af te stemmen. Het is sterk te vergelijken met het installeren van een bewakingscamera bij je thuis. Dat is heel makkelijk. Maar hoe beveilig je die zodat niet elke internetgebruiker in je woonkamer meekijkt? Dat vergt kennis en expertise.”
Hebben technologiebedrijven in de smart city van vandaag niet te veel macht?
“Voor ons is dat een belangrijk aandachtspunt. Ook Europees is de aandacht gegroeid, met veel nieuwe wetgeving, zoals GDPR maar ook de recentere Digital Services Act en de AI Act. We zoeken de balans tussen innovatie en de bescherming van rechten en vrijheden van elk individu. Het zal altijd een aandachtspunt zijn. Technologie evolueert razendsnel en we moeten de gevolgen blijven evalueren. Steeds meer toepassingen van de smart city zullen de komende jaren met AI-technologie werken. Het AI Charter van Vlaanderen legt basisprincipes vast binnen de overheidscontext. Daarop moeten slimme toepassingen zich richten. En hoe meer de technologie evolueert, hoe meer wij moeten volgen met risico-inschatting en adviezen. Boeiende tijden!”
Dado Van Peteghem
Digitaal expert en co-auteur van het boek ‘The Virtual Economy’ over de samenhang van nieuwe technologische fenomenen
Hoe maken drones, camera’s, slimme verkeerslichten en andere digitale technologieën die in de openbare ruimte worden ingezet onze steden veiliger?
“Privacy lijkt steeds meer een ‘bijna-illusie’. Onze gegevens en mobiel verkeer zijn jammer genoeg toegankelijker dan ooit. Hoewel het moeilijk is om deze trend om te keren, kunnen we wel stappen ondernemen om de veiligheid van onze data te verbeteren en het eigenaarschap ervan beter te structureren. Bijvoorbeeld door het data ownership terug bij de mensen te brengen, en het niet te grabbel gooien in databases van instanties of big tech. Ik ben ervan overtuigd dat blockchain daar echt opportuniteiten biedt, door in te zetten op een meer decentraal datagebruik en -beheer waar wij in controle zijn van onze data. Dit betekent dat wij beslissen wie toegang heeft tot onze informatie en voor welke doeleinden die precies wordt gebruikt.”
Gaat de opmars van al die slimme technologieën ten koste van onze privacy?
“Het is een tweesnijdend zwaard. Sommige (buitenlandse) overheden willen enkel meer data om burgers te controleren. Sommige overheden gaan veilig om met data, andere zijn duidelijk te slordig. Systemen worden gehackt. Anderzijds zijn er steden en instanties die dankzij geavanceerde data-analyse efficiënter en veiliger zijn dan ooit, wat ons als burger echt ten goede komt. Dit alles benadrukt de nood aan zorgvuldig databeheer. Als burgers moeten we actief betrokken blijven bij de uitrol van smart city-technologieën en het gebruik van onze gegevens, deelnemen aan openbare discussies, en onze vertegenwoordigers aansporen om transparantie, ethische normen en sterke privacybescherming te waarborgen.”
Hebben technologiebedrijven in de smart city van vandaag niet te veel macht?
“Techbedrijven maken beslissingen met grote gevolgen op ons dagelijks leven. Hoewel ze de efficiëntie verbeteren, kunnen deze systemen ook de bewegingsvrijheid van mensen beïnvloeden. Het is duidelijk dat big tech een grote impact heeft, kijk maar naar de invloed van Elon Musk via Starlink op de oorlog in Oekraïne.”
“Interessant genoeg stellen mensen meer vertrouwen in techbedrijven dan in overheden. De info van een ‘slimme’ Oura Ring wordt sneller aanvaard dan doktersadvies. De macht van big tech zal wellicht nog groeien. Tenzij er meer initiatieven komen rond opensourcebewegingen als tegengewicht. Het roept vragen op over de nood aan ethische richtlijnen om een verantwoorde groei te waarborgen zonder innovatie aan banden te leggen.”
Matthias Dobbelaere-Welvaert
Directeur van the Ministry of Privacy
Hoe maken drones, camera’s, slimme verkeerslichten en andere digitale technologieën die in de openbare ruimte worden ingezet onze steden veiliger?
“Het is logisch dat politie en overheden op de technologische kar springen. Technologie inkopen kan steeds goedkoper, en er zijn meer aanbieders. Denk aan toestellen die smartphones uitlezen (en de beveiliging omzeilen), slimme camera’s (met tal van toepassingen) en drones met hittecamera’s.”
“Enerzijds kan je argumenteren dat deze technologie ’neutraal’ is, en haar impact afhangt van hoe ze wordt ingezet. Je kan echter niet ontkennen dat ze ook een zeer ingrijpend risico vormt op de privacy van burgers en op overheden die minder democratisch worden (zoals we in Europa zien in bijvoorbeeld Hongarije). Of deze vernieuwingen onze steden écht veiliger maken, of vooral de illusie van veiligheid voeden, is voer voor discussie.”
Gaat de opmars van al die slimme technologieën ten koste van onze privacy?
“We aanvaarden dat er in de publieke ruimte minder privacy is dan thuis. Maar door de uitbouw van slimme camera’s verwatert die volledig. Zo worden al je verplaatsingen via je nummerplaat tot 1 jaar lang bijgehouden. Elke onschuldige burger wordt aanzien als ‘potentiële’ crimineel. Waarom niet enkel geseinde nummerplaten volgen?”
“Daarnaast heb je dataretentie, wat operatoren verplicht onze metadata tot 1 jaar lang bij te houden (bijvoorbeeld naar wie we bellen en mailen). Dat is allemaal erg ingrijpend, om nog maar te zwijgen van vingerafdrukken op je identiteitskaart en het verbod op anonieme SIM-kaarten. Overheden en politie springen – bewust en onbewust – erg nonchalant om met onze persoonsgegevens. Kijk maar naar de hacks van Stad Antwerpen.”
Hebben technologiebedrijven in de smart city van vandaag niet te veel macht?
“Vandaag zijn privébedrijven versmolten met overheden. Door lobby en verwatering van kennis binnen overheden kunnen commerciële bedrijven steeds meer fysieke (camera’s etc.) en digitale producten (surveillance etc.) aanbieden. Een bekend voorbeeld is TaaS (Trajectcontrole as a Service), dat trajectcontroles ‘least’ aan gemeenten. Dat bespaart hen investeringen, en ze splitsen de boete in twee.”
“Dit is bijzonder onethisch. Niet alleen vraagt het bedrijf om snelheidsremmers weg te halen (voor meer opbrengsten), men vermarkt ‘veiligheid’ als commerciële opportuniteit. Bepaalde kerntaken moeten 100% in handen van de overheid blijven. Ook bedrijven zoals Clearview AI hebben zeer veel macht. Het is onduidelijk tot hoeveel data zij toegang hebben.”