De voordelen van ‘saai’ speelgoed

Een stok op de grond is slechts een stok. Maar in de ogen van een kind is die stok een zwaard, een kampmuur of een schroevendraaier. Bij open-ended play zijn er geen gebruiksaanwijzingen, geen goed of fout. Open-ended play wordt evenmin gestuurd door modegrillen of opvoedkundige trends. Het is tijdloos speelgoed, en gaat over van de ene generatie op de andere. 

Kinderen die het laatste figuurtje plakken in een stickerboek of het laatste stukje van een puzzel leggen, ervaren dat als een overwinning. Het is een moment dat voldoening geeft. De opdracht is volbracht. Dat spelprincipe heet close-ended play. Het verbreedt de aandachtsspanne en triggert probleemoplossend denken. Als kinderen het leuk vonden om die puzzel tot een goed einde te brengen, zullen ze snel een nieuwe puzzel willen leggen om opnieuw het gevoel te krijgen dat ze een opdracht tot een goed einde hebben gebracht. Close-ended speelgoed kan daarom al snel repetitief worden. Wanneer een kind een bepaald spelletje te vaak speelt, gaat het heilzame effect op de algemene ontwikkeling deels verloren. 

Zelf naar oplossingen zoeken

Het tegenovergestelde is open-ended play. Het kind volgt geen spelregels en hoeft geen einddoel te bereiken. Creatief spelen en intuïtief aanvoelen zijn hier de kernbegrippen. Dat open-ended speelgoed moet eigenlijk ‘saai’ zijn, want hoe minder het speelgoed doet, hoe meer creativiteit je kind aan de dag moet leggen om er effectief een ‘spelgevoel’ uit te halen. Een speelgoedje dat voortdurend licht geeft en geluidjes maakt zal de creativiteit van kinderen lamleggen. Ze worden immers al geëntertaind. Het is leuk en houdt hen bezig, maar meer ook niet. Een kind leert er de oorzaak- en gevolgdynamiek mee: als ik op die knop druk, hoor ik muziek. Leuk, maar limiterend. Een bol klei of bouwblokken vragen wél inlevingsvermogen en ook de oorzaak-gevolgdynamiek is breder: als ik te veel blokken stapel, vallen ze om. Als ik de rechthoek op het vierkant leg, blijft de toren staan. Maar als ik de bal probeer te stapelen, valt de toren om. Een kind zoekt dan zelf oplossingen voor die problemen door, bijvoorbeeld, de blokken zo te stapelen zodat ze een huis vormen zonder om te vallen.

Vrij spel

“Open-ended speelgoed bestaat eigenlijk al heel lang”, zegt Christophe Toye, medeoprichter van Fairplace, een Belgische webshop met duurzaam speelgoed. “Ik kom uit de sector van de speelpleinwerking en daar noemden we dat ‘vrij spel’: aan de slag gaan met dingen die je vond in het bos of in de garage van je grootouders. Intussen is dat vrij spel een trend geworden en kreeg het de naam open-ended play. Meer en meer mensen beseffen dat kinderen niet altijd een stramien willen volgen. Ze willen wat prutsen en experimenteren, zonder druk te ervaren. Geen (groot)ouders die hen op de vingers kijken en erover waken dat ze het einddoel halen. Het leven van kinderen wordt steeds meer in regeltjes gegoten: thuis, op school en ook in hun speeltijd. Maar om fantasierijk te spelen, moet er net volledige vrijheid zijn.”

Van generatie op generatie

Voor volwassenen is open-ended play misschien wat vreemd. Voor ons moet alles immers functioneel of mooi zijn. “En toch gaan meer en meer mensen op zoek naar open-ended speelgoed”, zegt ook Alain De Rauw van Plan Toys, een bedrijf dat in heel België actief is en al 40 jaar inzet op duurzaam speelgoed.

“We consuminderen, ook op vlak van speelgoed. Open-ended speelgoed is trendloos en kwalitatief. Je kunt het doorgeven van de ene generatie op de andere. Veel jonge ouders vinden dat duurzaamheidsaspect erg belangrijk. Als je kind een speelgoedje krijgt in de vorm van een tekenfilmfiguur die liedjes zingt en er uitgesproken vrolijk uitziet, zal hij zich daar minder lang mee amuseren dan met een gewone knuffelbeer die minder karakteristieke elementen heeft. Je kind kan zelf beslissen of die beer een jongen of een meisje is. De beer heeft geen glimlach, dus je kind verzint zelf of de beer vrolijk of droevig is, afhankelijk van zijn eigen stemming. Met die beer zal dan ook veel langer gespeeld worden.”

“Tien jaar geleden trok vooral felgekleurd en elektronisch speelgoed de aandacht, maar die periode is voorbij”, weet De Rauw. “Eigenlijk zou de overheid aan elke pasgeborene een doos blokken cadeau moeten doen. Dat type speelgoed gaat meteen ook een beetje in tegen de ‘eenvingergeneratie’: peuters gebruiken vooral één vingertje om de gsm van hun ouders te bedienen, maar de ontwikkeling van hun fijne motoriek hinkt door al dat gsm-gebruik achterop.”

Therapeutisch, ook voor de ouders

En ook ouders vinden open-ended play doorgaans fijner speelgoed. Geen luid speelgoed dat in een hoek van de kamer ligt te flikkeren. “Ik ken een paar Instagram-mama’s die samen met hun kinderen pakjes gekleurde rijst of slijm maken”, vult Christophe aan. “Ze hebben een drukke job, maar ervaren dat repetitief en eenvoudig knutselwerk als een therapeutische bezigheid die hun stressniveau naar beneden haalt.” 

Nog leuke voorbeelden van open-ended speelgoed zijn Kapla-plankjes. Ooit uitgevonden door een Nederlander en een meesterwerk voor de kinderlijke fantasie. Van diertjes tot de Eiffeltoren of kastelen: je kunt er werkelijk alles mee bouwen. Nog een aanrader? Via houten ringen, bakken en schijven leren kinderen sorteren en tellen. Maar dé hit van het moment zijn stapelstenen: kleurrijke kunststofstenen die je kind doen bewegen. De perfecte remedie tegen schermplakkers.