Het belang van de terugblik: Achteromkijken met compassie

Op de drempel van een nieuw jaar durven we al eens terug te blikken op wat voorbij is. Waar ging onze tijd naartoe? En wat met al die mooie intenties? Laat dit het eerste goede voornemen zijn voor het komende jaar van ons leven: een mildere blik en een beter oog voor wat echt telt. ‘Niemand zal beweren dat hij een goed leven heeft gehad, alleen omdat hij slank is geweest.’ 

Straks steken de gevreesde januariblues weer de kop op – als de donkere dagen blijven duren en de glitter van de feestdagen is opgelost in werk en alledaagse routine. We kijken achterom en vragen ons af of we wel zijn toegekomen aan datgene wat we zo graag wilden doen. En wat ons nu weer precies gelukkig heeft gemaakt.

Foute goede intenties

Op zich is die trip down memory lane een goede zaak, vindt klinisch psychotherapeut en mindfulnesstrainer Wilfried Van Craen. “Nieuwjaar is voor veel mensen een streep in de tijd: tot hier, en vanaf nu wil ik het mogelijk anders aanpakken. Een mijlpaal doet ons stilstaan bij de vraag of we wel goed bezig zijn. Dat geeft ons ook de kans om bij te sturen. Achteromkijken helpt ons om weloverwogen keuzes te maken in dat ene leven dat we tenslotte maar hebben. Zo hoeven we aan het eind van de rit niet te zeggen: ‘had ik maar…’”

In zijn filosofie van de eeuwige terugkeer argumenteert Nietzsche dat we ons leven zodanig moeten leiden dat we altijd bereid zouden zijn om hetzelfde leven opnieuw te beginnen. “Het gaat om het totaalplaatje”, verduidelijkt de psychotherapeut. “Stel jezelf dit eindejaar eens de vraag: zou ik het voorbije jaar integraal willen herbeginnen? Was het met al zijn ups en downs toch bevredigend en de moeite waard? Kijk eens heel concreet in je agenda naar de dag van gisteren. Zou je die opnieuw willen beleven? En wat met de voorbije week of maand? Als ik mensen die vragen stel tijdens een cursus, beseffen ze vaak dat ze al een tijdlang niet het leven leiden dat ze echt willen. Dat is best een confronterende ervaring.”

Persoonlijke prioriteiten

Om onze toekomst te veranderen moeten we hier en nu beslissingen nemen. Helaas zijn onze keuzes vaak minder concreet dan we zelf wel denken. Ze vermommen zich in goede voornemens, die bij voorbaat tot mislukken gedoemd zijn. De reden is niet ver te zoeken, geeft Van Craen aan. “Vaak zijn die mooie intenties te abstract, niet realistisch of simpelweg niet de juiste. Omdat ze in de eerste plaats sociaal gewenst gedrag weerspiegelen en voorbijgaan aan onze persoonlijke behoeften. Klassiekers als ‘meer sporten’ of ‘op de lijn letten’ zijn het soort voornemens dat mensen vooral maken om te beantwoorden aan het plaatje, niet omdat het hen werkelijk gelukkiger maakt.”

De écht waardevolle dingen in een mensenleven zijn de persoonlijke prioriteiten die ieder van ons voor zichzelf moet ontdekken, zegt Van Craen. “Wat doet jouw hart sneller kloppen? Wat zal je aan het eind van 2024 doen zeggen: ‘Dit was een goed jaar, ik ben tevreden’? Niemand zal beweren dat hij een goed leven heeft gehad, alleen omdat hij slank is geweest. Misschien wel omdat hij er was voor de mensen die hij graag zag. Of omdat hij veel heeft gegeven en veel heeft teruggekregen.”

Investeren in waarden

Om te voorkomen dat we blijven doorrazen op de autostrade van het leven, kijken we beter af en toe in de achteruitkijkspiegel. Dat vraagt om mildheid naar onszelf, zegt ontwikkelingspsycholoog en gedragstherapeut Wendy de Pree. “Het idee van mindfulness en zelfcompassie komt terug in de Acceptance and Commitment Therapy (ACT). Hierbij leer je dat er gevoelens, gedachten en gebeurtenissen zijn waar je geen controle over hebt. Moeilijke emoties als angst, verdriet of boosheid zijn alleen maar menselijk. De kern van de zaak is hoe jij omgaat met die gevoelens. In plaats van streng en kritisch te zijn voor jezelf: ‘Ik kwam vandaag weer tot niets, ik ben toch zo lui en nutteloos’, zeg je beter lief en warm: ‘Dat je moe bent is heel normaal. Waar kun je de energie halen om toch de dingen te doen die je graag doet?’ Dat is geen gemakkelijke reflex. Het is van jongs af aan een kwestie van oefenen.”

Een simpele pot met een deksel kan een hulpmiddel zijn om ons eigen verhaal met mildere ogen te bekijken. “Schrijf vanaf januari 2024 aan het eind van elke week een fijne ervaring neer op een post-it en stop al die briefjes in de pot”, tipt de Pree. “Met oudjaar, wanneer je eens een moment tijd hebt voor jezelf, lees je ze een voor een aan jezelf voor. Je sluit je ogen en herbeleeft die fijne ervaring. Wat heeft jou het afgelopen jaar blij gemaakt? In welke kleine of grotere dingen lag voor jou het geluk?” Nog een dankbare tool zijn volgens de psychologe de waardekaartjes of waardenspelen die je vindt op het internet. “Rangschik waarden als ‘ambitie’, ‘betrouwbaarheid’ of ‘zelfbeheersing’ in volgorde van belang voor jezelf. Vraag je bij de belangrijkste waarden af of je er op dit moment voldoende in investeert. Als dat niet het geval is, ga er dan actief mee aan de slag.”

Kaartspelen als Openhartig, Vertellis of Diep’r graven dan weer in de ziel met vragen als: ‘Waar was je als kind door gepassioneerd?’, ‘Hoe zou je willen dat jouw kinderen over je praten?’ of ‘Wiens kritiek vind jij belangrijk?’ Een mooie aanzet om de eindejaarsdagen diepgang te geven, suggereert de Pree. “Bedenk ook eens wat kerst of oudjaar voor jouw gezin waardevol maakt. Is dat werkelijk die prachtig gedekte tafel of dat vijfgangenmenu? Misschien vinden je kinderen daar wel weinig aan als hun mama de hele avond stijf staat van de stress. Vraag hen gewoon eens hoe zij die eindejaarsdagen het liefst beleven. Bij ons thuis houden we op tweede kerstdag tegenwoordig pyjamadag en eten we alle restjes op voor de tv. Kinderen blij, ouders blij. Precies dat soort kleine tradities schept verbondenheid en maakt gelukkig.”

Op 13 januari 2024 geeft Wilfried Van Craen de cursus ‘De prioritijd van je leven’ (www.wilfriedvancraen.be).
Wendy de Pree is te volgen via haar website www.leerpositiefdenken.be.