De invloed van emoties op beleggen
De beurs, een wereld vol beredeneerde cijferaars, gedreven door logica, kritisch denken en winstprognoses. Zo wil althans het cliché. Tegelijk is beleggen een gevoelsmaterie. “Als we iets dreigen te verliezen, worden we overvallen door een doodsangst. Letterlijk.”
Een decennium van ongebreideld optimisme en welvaart kwam tot een abrupt einde. Op dinsdag 29 oktober 1929 verkruimelde de Dow Jones. The Great Depression was aangebroken. Die depressie sloeg niet enkel op de staat van de wereldeconomie, maar ook op de sluier van treurnis die zich toen meester maakte van de wereld. Het is zonneklaar. Wat gebeurt op de beurs, kan grote emoties oproepen. Die gevoelens zijn niet enkel gereserveerd voor grote sleutelmomenten, ze hebben een grote impact op zowat elke financiële handeling. Dat concludeerden Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman en zijn collega Amos Tversky al in de jaren 70. Hun bevindingen staan vandaag nog steeds als een huis.
“Emoties hebben meer dan zomaar een invloed. Ze bepalen hoe we beleggen, in samenspraak met bepaalde vooroordelen en onze persoonlijke overtuigingen over geld”, zegt financieel psycholoog Anne Abbenes, co-oprichter van het Financial Psychology Institute Europe® en verbonden aan de UCCL-hogeschool. “Wanneer we iets dreigen te verliezen, bijvoorbeeld geld op de beurs, worden we overvallen door een doodsangst. Letterlijk: een angst om dood te gaan. Dat activeert een oeroude reflex in ons brein. Dan zijn er drie opties: vluchten, vechten of bevriezen. Zulke principes spelen bij beleggen ook mee. Geen enkele beslissing kan puur rationeel zijn, tenzij je een psychopaat bent.”
Ons gevoelsleven is dus alomtegenwoordig, ook als het onze portefeuille betreft. Maar dat hoeft geen slechte zaak te zijn. “Emoties zijn een essentieel onderdeel van goede besluitvorming, ze zijn niet de vijand”, vult Jan Longeval aan. Hij is senior advisor bij EurInvest Partners en adjunct-professor aan de Vlerick Business School. “Mensen zijn zich daar nauwelijks van bewust. En al zeker niet als het erop aankomt. Iedereen is een contrarian die tegen de stroom in gaat. Tot de beurs 40 procent stijgt of daalt.”
Emoties zijn een essentieel onderdeel van goede besluitvorming, ze zijn niet de vijand.
Dat alles leidt op de beurs tot een aantal klassieke fouten. De aandelen van bedrijf X stijgen vliegensvlug? Beleggers kopen massaal in. Een forse dalende lijn bij bedrijf Y? Iedereen doet zijn aandelen snel-snel van de hand. Beide bewegingen druisen eigenlijk in tegen de logica. In het eerste geval neem je weinig mee van de winst, terwijl je een later verlies wel fors voelt. In het tweede voorbeeld geldt het omgekeerde. Je neemt het verlies mee, de toekomstige winst laat je liggen. In crisistijden zoals vandaag zie je nog meer van dat soort impulsinvesteringen en paniekaankopen.
Hoe bestrijden we die irrationele, door angst ingegeven keuzes en denkfouten? “Een worstcasescenario-oefening kan helpen om je angst te laten zakken”, zegt Abbenes. “Denk na over het slechtste wat kan gebeuren. Overloop elke mogelijke stap tot je brein beseft: hier ga ik niet van dood. Neem daarna een schriftje en noteer: waarom ben je die belegging aangegaan? Was het je bedoeling om er binnen 20 jaar rendement op te halen? Schrijf het dan zo op.”
Zo’n schriftje is een goed idee, knikt Longeval. “Schrijf er ook je persoonlijke beleggingsdoelen en -grenzen bij. Bijvoorbeeld: als de beurs met 30 procent zakt, verkoop ik niet. Die persoonlijke richtlijnen moet je op voorhand uitstippelen, niet tijdens een crisis. Ook dat is trouwens een goede regel: als ik in paniek ben, doe ik niets. Slaap er een nachtje over, laat alles wegebben.”
Voor beleggers is het dus essentieel om te beseffen dat emoties altijd en overal hun rol spelen. Alleen kalmte kan je redden, ook op de beurs. Stippel een langetermijnplan uit en leg je doelen op voorhand vast. Dan zal je zien dat die volatiele markt daar eigenlijk geen invloed op heeft. Voor een twintigjarenplan hoef je echt niet elke dag de koersen te checken. Zoals beleggingsgoeroe Warren Buffet het ooit zei: “If you cannot control your emotions, you cannot control your money.”