Vormt architectuur de grootste uitdaging voor de moderne stad?

Architectuur levert de essentiële bouwstenen van de stad van morgen. Maar hoe zorgen we ervoor dat bestaande culturele gebouwen standhouden, en hoe blijven deze gebouwen relevant in de nieuwe stad?

Historische en hedendaagse gebouwen zijn essentiële elementen van stedelijke landschappen, waarvan de relevantie verder reikt dan louter architectonische schoonheid. Hun waarde wordt bepaald door de beleving van de stedelijke bevolking, niet alleen in termen van geld, maar door een scala aan factoren die zich organisch ontwikkelen binnen de demografische context. Tijd is in deze dynamiek een cruciale factor.

Een passende gelaagdheid

Duurzaamheid in culturele gebouwen vereist een passende gelaagdheid, anticiperend op de functionele levensduur van verschillende gebouwdelen. Terwijl de basisstructuur mogelijk honderden jaren meegaat, ondergaan andere elementen regelmatig interventies, vertelt professor Bob Geldermans van de afdeling Interieurarchitectuur aan de Universiteit Antwerpen. “Wanneer de structuur van een gebouw honderden jaren meekan, zullen er in die tijd meerdere interventies plaatsvinden op andere gebouwdelen, zoals technieken, indeling en geveldelen. Zulke elementen hebben een kortere levensduur, zowel in technische zin, alsook qua tijdsgebonden noden en wensen, maar tevens door klimaatverandering.”

Architecten en stadsplanners zullen dus veel intensiever moeten samenwerken met andere disciplines en vanuit langetermijnvisies terugredeneren, zegt hij. “Momenteel gebeurt dat nog veel te weinig, ook omdat besluitvormers vaak vast zitten in de ruimtelijke ordening van gisteren.”

Innovatieve en traditionele bouwmaterialen

In het licht van deze principes is de link naar innovatieve bouwmaterialen cruciaal. “Historische en moderne ontwikkelingen kunnen samengaan, zoals te zien is bij Gaudi’s Sagrada Familia, waar moderne technieken samensmelten met historische context”, duidt Geldermans. De integratie van nieuwe materialen in historische gebouwen vereist zorgvuldige overwegingen, onderlijnt ook prof. dr. Inge Bertels, hoogleraar Architectuurgeschiedenis & Bouwcultuur en decaan van de Faculteit Ontwerpwetenschappen van de Universiteit Antwerpen: “Innovatie en traditie moeten hand in hand gaan, met aandacht voor de mogelijke impact van nieuwe materialen en technieken op historische structuren. Nieuwe materialen moeten lang meegaan. In de mate van het mogelijke moeten ze ook omkeerbaar zijn”.

Duurzaamheid blijft een sleutelrol spelen in het ontwerp en behoud van culturele gebouwen. Niet alleen vanwege de impact op stedelijke kwaliteit, maar ook gezien de planetaire grenzen en ecosysteemproblemen. Geldermans pleit: “Culturele architectuur verdient dezelfde transdisciplinaire aandacht als andere gebouwtypen, omdat die integraal deel uitmaakt van het duurzame stedelijke weefsel”.

Ook Bertels onderstreept dit: “De keuze om historische gebouwen te behouden, zoals de kathedraal of Centraal Station van Antwerpen, is een mix van bewuste en onbewuste overwegingen. Niet alle gebouwen genieten echter dezelfde steun om te worden behouden, onderhouden of doorgegeven aan de volgende generatie. Daarnaast is historisch erfgoed gevoelig voor calamiteiten en bedreigingen, zoals wateroverlast, brand en oorlogen. Helaas blijft niet alles waar men bewust voor kiest bewaard, en omgekeerd is niet alles wat bewaard bleef steeds een bewuste keuze.”

Een holistische benadering

Het behoud van erfgoed en stedenbouw vereist participatie en samenwerking van de gemeenschap, legt Bertels uit. “Betrokkenheid van burgers is cruciaal om erfgoed te behouden in een steeds veranderende stedelijke omgeving.” Innovatie, vakmanschap, duurzaamheid en betrokkenheid zijn kernaspecten bij het vormgeven van de steden van morgen, zonder het rijke erfgoed van gisteren uit het oog te verliezen.