Betekenisvolle geschenken voor jonge kinderen
Na de gulle doortocht van de Sint liggen straks onder de kerstboom alweer massa’s pakjes. Kinderen leren van jongs af aan het ritueel van geschenken geven en krijgen. Ze doorgronden ook al snel de investering die achter cadeaus schuilgaat. ‘De knuffel die je geeft bij een geschenk is minstens even belangrijk als wat er in het pakje zit.’
Do ut des. Ik geef, opdat jij aan mij zou geven. De Romeinen wisten het al en de sociologen sloten zich bij hun inzicht aan: geschenken zijn het cement van onze sociale relaties. “We gebruiken geschenken om sociale relaties aan te gaan en vooral om ze te onderhouden”, zegt hoogleraar sociologie Dimitri Mortelmans (UAntwerpen). “De objecten die twee mensen uitwisselen staan symbool voor de relatie tussen hen beiden. Die sociale relatie wordt bevestigd door geven en teruggeven.”
Het is een veel fundamenteler proces dan de vrolijke geste van kerstcadeautjes, benadrukt de onderzoeker. “Je vindt het terug in alle domeinen van het leven. Een geschenk is een soort van sociale schuld die je moet inlossen. Wie een pint trakteert op café, verwacht impliciet dat hij er later een terugkrijgt. Op Facebook worden duimpjes en hartjes uitgewisseld. Als een vriend nooit eens je posts liket, dan heb je het idee dat ook jullie vriendschap verwatert.”
Tijd is een mooi cadeau
Het geven van geschenken bouwt op het principe van wederkerigheid, aldus prof. Mortelmans. Kinderen hebben wat dat betreft een bijzondere positie in de geefcultuur. Ze zijn de enigen bij wie de geschenkrelatie asymmetrisch verloopt. “Sinterklaas geeft iets, maar verwacht niets terug. En als oma 100 euro in een envelopje steekt, dan hoeft ze niet iets van dezelfde waarde terug te krijgen.” Kinderen hebben nu eenmaal niet de geldelijke middelen om hun ‘schuld’ gelijkwaardig in te lossen, verklaart de socioloog. Wel leren ze een geschenk op andere manieren te beantwoorden. “We vragen hen om voor Sinterklaas een mooie tekening te maken, en voor hun peter of meter een nieuwjaarsbrief voor te lezen. Als ze dat met zorg doen, krijgen ze complimenten. Tijd is in hun geval de waarde van het cadeau.”
Zo werkt het overigens ook voor volwassenen, tekent Mortelmans aan. “Als jij heel lang hebt gezocht naar een speciaal cadeau voor een vriend, dan zal die de waarde van jouw geschenk hoger inschatten. Een cadeau vertelt daarbij ook iets over de hechtheid van de relatie. Hoe nauwer de band, hoe unieker het geschenk.” Dit soort principes en waardeschalen brengen we kinderen al van jongs af aan bij. Ze leren dat bij een feest een geschenkje hoort. Dat de Sint ook niet alles brengt wat er op hun lijstje staat. En dat tante Paulien écht veel werk heeft gestoken in die gebreide sjaal. Mortelmans voegt eraan toe dat het aspect ‘beleving’ in onze geschenkcultuur steeds belangrijker is geworden. “In plaats van het zoveelste stuk speelgoed te kopen, verrassen we ons petekind met een uitje naar de Efteling of een lidmaatschap van WWF. Daarmee vertellen we niet alleen dat we het kind goed kennen, maar geven we ook iets van onze eigen waarden prijs.”
Een geschenk is een sociale schuld die je moet inlossen. Wie een pint trakteert op café, verwacht dat hij er later een terugkrijgt.
Genieten van het geven
Goedbedoeld geven we onze oogappels soms toch nog compleet foute cadeaus. Beter dan een geforceerde ‘dank u’ te verwachten van een jong kind, gaan we even bij onszelf te rade waar we de mist in gingen, vindt psychotherapeute Eva Heirbaut. “Misschien vind jij dat Playmobil-poppenhuis fantastisch pedagogisch speelgoed. Maar als je kind niet zo into fantasie- en rollenspelen is, dan ga je het daar geen plezier mee doen. Een goed cadeau start met een goede observatie doorheen het jaar. Waar is het kind mee bezig? Waar wordt het enthousiast van? Wil je toch graag een educatief verantwoord geschenk geven, bedenk dan of je er een relationele meerwaarde mee kunt scheppen. Een bouwdoos is prima als een kind creatief is aangelegd. Maar het wordt nog zoveel leuker als je er samen een bouwnamiddag mee houdt.”
In haar praktijk merkt de psychotherapeute dat kinderen verrassend snel afstand nemen van het materiële aspect van cadeaus. “Ze zijn heel gevoelig voor de beweging van het geven en krijgen. Als ik kinderen vraag hoe ze de feestdagen hebben beleefd, dan komen ze niet zozeer met verhalen over wat er in de pakjes zat, maar wel over hoe die zijn uitgedeeld, hoe opa zich per ongeluk van pakje had vergist of hoe blij hun nichtje was met hun cadeautje.” Kinderen genieten enorm van het gebaar van het geven, vervolgt Heirbaut. “Laat je kind daarom ook zelf een cadeautje onder de kerstboom leggen voor jou. En besteed aandacht aan de totstandkoming van dat geschenk. Kan papa misschien mee op stap om het te kiezen? Of geef je zelf een tip dat mama nog wel eens naar de sauna wil? Door het kind te laten participeren in het ritueel, creëer je al de helft van het plezier.”
Naast de waarden die je als ouder in een cadeau wilt leggen, telt vooral de context waarin je dat geschenk overhandigt. “De manier waarop je een cadeau geeft is zó belangrijk: wat je erbij vertelt, hoe liefdevol je dat doet, de knuffel die je erbij geeft. Jonge kinderen voelen al snel de investering in een relatie aan. Als je een spel cadeau geeft, neem dan ook de tijd om er samen mee te spelen. En zeg hoe fijn je het vindt om dit te doen.” Zo krijgen geschenken betekenis en geef je het kind verdienste en eigenwaarde, besluit Heirbaut.