Ontharding en vergroening: Het grondwater van de toekomst
De afgelopen zomers was de te lage stand van het grondwater een veelbesproken thema. Daarom ontrolden zich de afgelopen jaren heel wat initiatieven om deze trend te keren. Tegelijkertijd worden er ook maatregelen genomen om beter te leren omgaan met de nieuwe realiteit van schaarsere waterreserves. Wij vroegen drie experten om extra duiding.
Katrien Smet
Woordvoerster, Vlaamse Milieumaatschappij (VMM)
Waarom is het cruciaal dat we intelligenter omspringen met het grondwaterpeil?
“We verbruiken in Vlaanderen heel wat water. Een belangrijk deel daarvan is afkomstig van grondwater. We gebruiken het voor onze drinkwaterproductie, maar ook in de landbouw, in de industrie, voor energie en voor handel en diensten. Dat legt een grote druk op onze natuurlijke reserves. Bovendien kent Vlaanderen een lage waterbeschikbaarheid. We zijn een kleine regio, hebben veel verharde oppervlakte en weinig grote stromen. Daarom moeten we zorg dragen voor het grondwater, want het is niet onuitputtelijk. We moeten er alles aan doen om onze waterreserves op peil te houden.”
Waar staan we vandaag in dit streven?
“Het peil van het freatische grondwater (de bovenste grondwaterlagen) wordt zeer sterk beïnvloed door de weersomstandigheden, de plantengroei en de seizoenen. Wanneer het droog is, zakt dat peil snel. Wanneer het regent, wordt het grondwater weer aangevuld. Omdat we onder meer de bodem verharden, water draineren en grondwater oppompen, heeft ook de mens een sterke impact op de grondwatertafel. Maar ook klimaatverandering legt hier extra druk op. Met de Blue Deal is Vlaanderen een versnelling hoger geschakeld om ons te beschermen tegen waterschaarste en droogte. Er zijn tal van maatregelen, acties en projecten om minder grondwater te verbruiken en om de aanvulling van het grondwater te verbeteren.”
Hoe moet ons grondwaterbeheer evolueren de komende jaren?
“We moeten blijven inzetten op infiltratie, water vasthouden, ontharden en het duurzaam winnen van grondwater. We willen bemalingen beter registreren en deze data beschikbaar stellen voor iedereen. Hergebruik van bemalingswater zal voor meer bemalingen mogelijk zijn. Naast het kunstmatig aanvullen van grondwater willen we ook slimmer omgaan met drainages: een regelbare drainage kan water vasthouden in periodes met neerslagoverschot. Met duurzaam beleid verzekeren we de volgende generaties van voldoende grondwater van goede kwaliteit. Sinds de lancering van de Blue Deal is er een duidelijke dynamiek van vooruitgang, waardoor we er al stukken beter voor staan dan een paar jaar geleden.”
Ann van Griensven
Hydroloog, VUB
Waarom is het cruciaal dat we intelligenter omspringen met het grondwaterpeil?
“Het grondwater is een opslag van water, doorgaans van vrij goede kwaliteit. We hebben het nodig voor drinkwatervoorzieningen, landbouw en industrie. Maar ook heel veel natuur hangt af van het grondwater. Veel bomen en bossen in Vlaanderen hebben geen diepe wortels en dus zijn ze niet voorbereid op dalend grondwater. Veel natuur ligt met andere woorden in natte gebieden die gevoed worden door grondwater. In de zomer worden de rivieren, naast het afvalwater, voornamelijk gevoed door grondwater. Als het waterpeil van het grondwater zakt, heeft dit dus negatieve gevolgen voor natuur en mens.”
Waar staan we vandaag in dit streven?
“Er zijn heel wat initiatieven met als doel het grondwater beter te laten aanvullen: ontharding, infiltratie en hergebruik stimuleren, minder draineren in de landbouw, meer natuur-gebaseerde oplossingen en minder grondwater oppompen. Momenteel proberen de grondwatermaatschappijen het grondwater in de winter ook zo weinig mogelijk te gebruiken als buffer voor de zomer. Verder wordt er ook gewerkt aan maatregelen om minder grondwater op te pompen door bemaling door de bouwsector, bijvoorbeeld om kelders of funderingen aan te leggen. De grondwatermetingen tonen echter aan dat het grondwater zakt. Veel van deze oplossingen zijn momenteel dus nog te kleinschalig om echt impact te hebben.”
Hoe moet ons grondwaterbeheer evolueren de komende jaren?
“De zomers worden warmer en dat geeft meer verdamping. Bijgevolg is de grond droger en dat heeft ook zijn effect op het grondwater. We zullen moeten proberen om het grondwater beter te beheren en op peil te houden via maatregelen die effect hebben op grotere schaal. Denk hierbij aan het landgebruik en het vergroten van de infiltratie. Door meer alternatieve watervoorzieningen te creëren via grootschalige opslag of recyclage moeten we ook het verbruik verminderen. Maar we moeten ook anticiperen op een scenario waarbij het grondwater – ondanks alle getroffen maatregelen – toch nog verder daalt. Dat kunnen we doen door sectoren minder afhankelijk te maken van grondwater.”
Marc Dillen
Directeur-generaal, Embuild Vlaanderen
Waarom is het cruciaal dat we intelligenter omspringen met grondwater?
“De beschikbaarheid van grondwater is belangrijk voor onze drinkwatervoorziening, onze industrie en onze landbouw, maar zeker ook voor onze natuur. Door de klimaatverandering worden droge en natte periodes intenser. We moeten ervoor zorgen dat in natte periodes het regenwater beter en meer wordt opgevangen om in drogere periodes te kunnen gebruiken. Daarnaast moeten we ervoor zorgen dat het water trager wordt afgevoerd en zo de kans krijgt in de bodem te infiltreren en de grondwaterlagen aan te vullen. Daarbovenop moeten we waken over de kwaliteit van het grondwater, door te voorkomen dat er verontreinigende stoffen in terechtkomen.”
Waar staan we vandaag in dit streven?
“De bouwsector neemt zelf initiatieven, zoals via het ontwikkelen van het groenblauwpeil waarbij projecten een score krijgen gebaseerd op de manier waarop omgegaan wordt met water en groen, en waarbij er voorstellen geformuleerd worden ter verbetering. In nieuwe bouwprojecten worden hierdoor steeds meer groene en blauwe maatregelen genomen. Denk hierbij onder meer aan wadi’s, regenwaterputten en infiltratievoorzieningen. In de regelgeving moet men dus verder kijken dan vierkante meters verharding. Verharding kan immers ook worden gebruikt om regenwater op te vangen en af te leiden. De vergunningverleners fixeren zich vandaag echter nog te veel op de vierkante meters verharde oppervlakte per project.”
Hoe zal ons grondwaterbeheer evolueren de komende jaren?
“Hopelijk in de richting van een doelgerichtere wetgeving en vergunningverlening, waardoor de creativiteit van de bouwsector maximaal kan worden ingezet. Collectieve opvang en infiltratie van regenwater, grijswater- en zwartwaterrecuperatie zullen de komende jaren steeds meer toegepast worden. Ook zal het uitwisselen van water tussen bedrijven, tussen bedrijven en landbouw en tussen projectontwikkelingen en bedrijven steeds meer ingang vinden. Voor bemalingen, het oppompen van grondwater bij bouwwerkzaamheden, zou het onderzoek naar de impact op de omgeving en het beperken van de hoeveelheid opgepompt water al tijdens de ontwerpfase moeten gebeuren.”