Jill Peeters: “Als het leven in de zee uitsterft, is het ook met ons gedaan”

In 40 jaar is er nog nooit zo weinig ijs op Antarctica geweest als vandaag, liet het Duitse Alfred Wegener Instituut begin dit jaar optekenen. Wetenschappers monitoren het ijs al vier decennia. Tot 2015 bleef het stabiel, maar vooral sinds 2021 gaat de curve in dalende lijn. In juni ontbrak er ten opzichte van het langjarig gemiddelde nog altijd 1,9 miljoen vierkante kilometer. 

“Op Antarctica vind je de grootste massa landijs, maar dat ijs brokkelt af en glijdt in de oceanen, waardoor de temperatuur en het zoutgehalte van het water verstoord raken. Dat zijn toevallig twee bepalende factoren die de oceaanstromingen reguleren, die dan weer een impact hebben op de atmosfeer”, legt Jill Peeters uit. “Dat complexe en fragiele systeem is verstoord. Daarom is het belangrijk om inzichten van verschillende wetenschapstakken te bundelen.” Dat is exact wat de weervrouw zal doen, in navolging van Belgische pioniers. “De Belgica was een onderzoeksschip dat zo’n 125 jaar geleden vertrok vanuit Antwerpen naar Antarctica en dat zodanig veel informatie verzamelde dat het 40 jaar duurde vooraleer alle opgedane inzichten gepubliceerd raakten”, vertelt ze, zichtbaar trots. 

De bedoeling is om op basis van data-analyse betere klimaatmodellen te maken voor Antarctica, en bijgevolg ook voor de rest van de wereld. “Mensen, bossen, dieren maar ook de oceanen zijn blootgesteld aan een ongekend klimaatexperiment. De snelheid en de schaal waarmee bosbranden, langgerekte droogtes en opgewarmd oceaanwater ontstaan, zijn nooit eerder gezien. Antarctica is dé plek om klimaatonderzoek te doen. Het is een bijzondere plaats, ruim drie keer zo groot als Europa. Het is het koudste, winderigste en droogste continent. En toch ligt er sneeuw. Bovendien speelt het een belangrijke rol in de systemen van lucht- en zeestromen. Antarctica is niet alleen een gigantisch en bijzonder waardevol zoetwaterreservoir, maar gezien de omvang van het land- en zee-ijs ook een bepalende factor in hoeverre het water in de zeeën en oceanen zal stijgen. Allemaal redenen om er zo veel als mogelijk over te weten te komen.”

Verloren bondgenoten

“Het probleem is dat we veel te lang gewacht hebben met concrete actie, waardoor de natuur niet langer onze compagnon de route is”, legt Peeters uit. “We hebben zowat alle fauna en flora verstoord door broeikasgassen in de lucht te sturen, massaal bomen te kappen en oceanen te gebruiken als bodemloze afvalput. In dat proces hebben we ontelbare belangrijke bondgenoten verloren, zoals de walvis. Dat zijn erg bijzondere dieren, al was het maar omdat ze tot de grootste zoogdieren boven én onder water behoren.”

Maar nog meer omdat ze een opvallende rol vervullen in het ecosysteem van de oceanen. De dieren komen naar de oppervlakte om te ademen door hun spuitgat en om zich te ontlasten. “Die mest voedt fytoplankton: een verzamelnaam voor plantaardige micro-organismen die al miljoenen jaren in de oceanen leven en de basis vormen voor de voedselketen in de zee”, schetst Peeters. “Fytoplankton neemt CO2 uit de atmosfeer en is de belangrijkste zuurstofproducent op aarde. En het wordt nog beter: als dat plankton last krijgt van te veel schadelijke uv-straling, maakt het dimethylsulfide aan. Dat is een stofje dat zorgt voor condensatie van fijne wolkendruppels, die de oceaan afkoelen. Walvissen vormen dus een belangrijk hulpmiddel in onze strijd tegen klimaatverandering. Maar door walvisjacht, de povere kwaliteit van verzuurd oceaanwater en het feit dat ze vaak verstrikt raken in netten van de visvangst, zijn hun aantallen gedecimeerd.”

Dead zones

Om de ecosystemen in oceanen te herstellen, en uiteindelijk ook de klimaatverandering aan te pakken, moeten we ze terugbrengen. “Technologische oplossingen zullen een belangrijk hulpmiddel zijn om onze planeet leefbaar te houden, maar niets is zo geniaal als de oplossingen die de natuur ons biedt”, klinkt het. “Opdat die haar werk kan doen, moet de mens wel een en ander faciliteren. Het aantal dead zones, plaatsen waar bijna geen zuurstof meer voorkomt in zeewater, stijgt elk jaar. Als het leven in de zee uitsterft, is het ook met ons gedaan. We kunnen het ons dus echt niet langer permitteren om de oceanen de rug toe te keren.” 

Peeters zal aan boord stappen met bijna 100 andere onderzoekers. Van maritiem biologen tot astrofysici en klimatologen. “Het wordt een unieke kans, want op Antarctica kom je niet zomaar. Er wordt slechts een beperkt aantal mensen toegelaten, en zelfs met een drone mag je er niet overheen vliegen. Ik kijk er enorm naar uit, want mogelijk kunnen we helpen om een iets genuanceerder antwoord te vinden op vragen als: welke systemen gaan in elkaar storten en welke gaan floreren? De natuur is gemaakt om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden: the most fit wil survive. Wie zich het meest kan aanpassen aan het klimaat, dat alleen maar méér en sneller zal veranderen, heeft de meeste overlevingskans.”

Iedereen geïnspireerd 

Peeters hoopt van boord te stappen met motiverende en inspirerende bevindingen. “De grootste bedreiging voor de mens? Ontoereikende klimaatactie. Maar we kunnen natuurlijk alleen maar grootschalige actie verwachten als we iederéén geïnspireerd krijgen. Nu zijn veel mensen verlamd door angst: ‘Wat kan ik eraan doen, als kleine garnaal?’ Maar het effect van fytoplankton bewijst net hoe belangrijk het aandeel van die kleine garnalen in het grotere geheel is.”

Het wordt een wetenschappelijk, maar ook een sociaal experiment. “Hoe leef je drie weken op een kleine ruimte met mensen die je niet kent, met amper drie uur zon per dag en zonder afleiding van de buitenwereld? Ik ben trouwens snel zeeziek. Maar goed, de wetenschappelijke nieuwsgierigheid is groter dan de individuele angst (lacht).”