De afvalrace naar een circulaire economie
Van afval naar grondstof, of liever nog: van afval naar helemaal geen afval. Onze regio is koploper op het gebied van afvalinzameling, innovatieve afvalverwerkingsmethoden en recyclage. Maar een werkelijk circulaire economie is nog niet in zicht.
Volgens de moderne benadering is ‘afval’ een waardevolle hulpbron in plaats van wegwerpmateriaal. In een gesloten kringloopsysteem worden materialen voortdurend hergebruikt, gerecycled of geüpcycled tot waardevolle grondstoffen of producten. “Deze paradigmaverschuiving helpt niet alleen om de milieueffecten van afval te verminderen, maar biedt ook nieuwe economische kansen en bevordert duurzame praktijken”, zegt Ewald Van den Auwelant, onderzoeker duurzaamheidstransformatie aan de Antwerp Management School.
Over ‘afval’ spreken we in dit perspectief pas als een materie niet meer bruikbaar is. “‘Afval bestaat niet’ is een mooie leuze”, haalt Van den Auwelant een bekende afvalverwerker aan. “Helaas zijn we nog niet zo ver.” De circulariteit van onze wereldeconomie daalde van 9,1% in 2018 naar 7,2% in 2023. Dit komt simpelweg omdat we nog meer grondstoffen onttrekken dan dat er ‘afval’ terugvloeit naar onze economie.”
Globaal gezien is België bij de betere leerlingen van de klas. Bijna twee derde van het huishoudelijk afval in Vlaanderen gaat naar materiaalrecuperatie. “In 2022 werd ongeveer 60% van de totale hoeveelheid huishoudelijk afval gerecupereerd: 40% werd gerecycleerd en 20% gecomposteerd of vergist. Daarnaast werd 37% verbrand en 1,5% gestort.” De kanttekening is dat we in Vlaanderen gemiddeld meer afval produceren dan in andere landen. “Geavanceerde economieën consumeren onevenredig meer goederen en produceren meer afval. Deze landen vertegenwoordigen 16% van de wereldbevolking, maar genereren 34% van het afval in de wereld. Het is dus maar logisch dat we een extra steentje bijdragen.”
Sorteertechnologieën voor kunststoffen, minerale bouwstoffen, staal, non-ferro en edelmetalen zijn state-of-the art in België.
Beter inzamelen, beter recycleren
België is hoe dan ook een koploper wat betreft afvalinzameling en -verwerking, zegt Dirk Nelen van VITO, Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek. “Dat komt vooral door onze grote en vanzelfsprekende bereidheid om te betalen voor afvalophaling, thuis afval te sorteren of zelf naar het recyclagepark te gaan.” Gescheiden inzameling is een onmisbare pijler, benadrukt Nelen. “Het is een illusie om te denken dat we uit restafval even kwalitatieve en kostenefficiënte kunststoffen kunnen halen als de kunststoffen die we sorteren uit bijvoorbeeld de Belgische PMD-zak. Hoe minder vervuiling, hoe lager de recyclagekost, hoe hoger de recyclagegraad en hoe beter de kwaliteit van het recyclaat.”
België heeft een lange traditie in metallurgische technieken voor metaalrecyclage, zoals voor (roestvrij) staal, koper en edelmetalen, zink, nikkel, tin en lood. Ook sorteertechnologieën voor kunststoffen, minerale bouwstoffen, staal, non-ferro en edelmetalen zijn state-of-the art in België, weet de VITO-onderzoeker. “Chemische en fysische recyclagetechnologieën voor kunststoffen zijn volop in ontwikkeling, net als in onze buurlanden. Deze technologieën maken het mogelijk om kunststoffen te reinigen die ongewenste additieven of te hoge concentraties van onzuiverheden bevatten. Ze hoeven dan niet verbrand te worden, maar kunnen ofwel gezuiverd worden, of afgebroken tot monomeren – zeer eenvoudige moleculen – of zelfs terug tot olie omgevormd. De petrochemische cluster in de haven van Antwerpen biedt bijvoorbeeld interessante afzetmogelijkheden voor verschillende soorten recyclaten van kunststoffen.”
Altijd naar de basis
‘Urban mining’, nodig om van afval grondstoffen te maken, brengt echter tal van uitdagingen mee, tekent Nelen aan. “De diffuse oorsprong en de vele behandelingen die afval moet ondergaan, maakt de hele operatie ‘van afval tot grondstof’ erg duur. Iemand, of het nu de consument is, de producent of de overheid, moet de meerprijs van recyclaat ten opzichte van primaire grondstoffen dragen. Als die bereidheid wegvalt, zal circulariteit een utopisch ideaal blijken.”
“Afvalverwerkingsmethodes zijn nuttig en nodig”, treedt Van den Auwelant bij, “maar ze zijn nooit 100% duurzaam. We mogen ook minder ‘technologische’ methodes niet uit het oog verliezen: statiegeld, minder en bewuster consumeren, repareren, composteren, hergebruiken of delen”, besluit hij.