Bedekken en smeren geven huidkankers minder kans

Ongeveer een op de tien huidkankers in België is een melanoom, de potentieel gevaarlijkste vorm van dat soort kankers. ¹ Wat zijn de belangrijkste risicofactoren en hoe kun je jezelf hiertegen beschermen? Prof. dr. Lieve Brochez, dermatologe van het UZ Gent, legt uit. 

Huidkankertypes

Momenteel krijgen ongeveer 3500 Belgen elk jaar te horen dat ze een melanoom hebben. En dat cijfer is al jaren aan het stijgen volgens een recent rapport en oproep tot een nationaal actieplan van de Stichting tegen Kanker in samenwerking met het Nationaal Kankerregister.² Melanomen zijn daarbij helaas geen uitzondering, ook andere types van huidkanker zijn aan een opmars bezig. 

Melanomen zijn momenteel goed voor ongeveer 10 procent van alle huidkankers die vastgesteld worden. Ze komen in België iets meer voor bij vrouwen. Het is een van de drie grote groepen van huidkankers, naast het basocellulair carcinoom en spinocellulair carcinoom, die samen ook de niet-melanomen huidkankers worden genoemd. Het basocelluair syndroom komt veruit het vaakst voor, maar is gelukkig ook het minst gevaarlijke, en het zaait ook bijna nooit uit. Er zijn daarnaast nog wel enkele vormen van huidkankers, maar die zijn erg zeldzaam, zoals bijvoorbeeld het Merkelcelcarcinoom. 

De jaren 80

Waarom het aantal huidkankers is gestegen kent verschillende redenen. Ultraviolette straling is een factor die bij alle huidkankers een rol kan spelen. Sinds de 2e wereldoorlog is ons gedrag ten aanzien van zon veranderd en hebben zonnebaden, bruinen, op vakantie gaan naar zonnige bestemmingen en het gebuik van zonnebanken hun intrede gedaan. “De veroudering van de bevolking speelt ook een rol in de toename van melanoom die we nu zien”, zegt dokter Brochez. Het risico op huidkanker neemt toe met de leeftijd. Bovendien is er een generatie effect. “Pas in de jaren 80 verschenen de eerste studies waarin er een verband werd aangetoond tussen zon, verbranding en huidkanker. Daarvoor wist men dat niet, waardoor generaties die voor de jaren ’80 zijn geboren in hun kindertijd niet zo goed als nu werden beschermd. Die kinderen van toen zijn nu de veertigers en vijftigers die een hoger risico kunnen hebben op melanomen.”

Ook de redenen waarom sommige mensen wel huidkanker krijgen en andere niet, heeft allerlei mogelijke verklaringen. “Je genetische aanleg, je huidtype en het aantal moedervlekken dat je hebt zijn belangrijke indicatoren van hoe kwetsbaar je bent voor een melanoom”, zegt Brochez. “Dat zijn echter zaken waar je zelf niet veel aan kunt doen. Wat je wel zelf in de hand hebt, is hoe goed je jezelf beschermt. Draag dus kleding als bescherming, bijvoorbeeld een T-shirt of zwemshirt als je naar het strand gaat, en smeer je in met een zonnecrème met factor 30 of 50. Vooral als de zon het felst schijnt, tussen 12u en 16u, en bij een UV-index vanaf 3 – voor donkerdere huidtypes vanaf UV-index 5 – is dat absoluut nodig. Zeker bij kinderen is een goede zonprotectie zeer belangrijk. Maar ook op latere leeftijd blijft die bescherming belangrijk in de preventie van huidkanker.” 

Zonnebaden en zonnebank

Ook zonnebaden of naar de zonnebank gaan raadt dokter Brochez af. “Volgens eigen onderzoek zou een verbod op zonnebanken over een periode van vijftig jaar 4000 doden ten gevolge van huidkanker kunnen vermijden.³ Betere bescherming tegen de zon kan nog eens 4000 doden voorkomen.⁴ Dit zijn heel overtuigende cijfers, maar omdat de effecten pas op langere termijn tot uiting komen, voelt dat heel abstract aan en is er soms weinig gevoel van urgentie om nu actie te ondernemen. Mogelijks zijn er ook mensen die zonnecrèmes te duur vinden. Je moet die trouwens ook elk jaar opnieuw aankopen en vernieuwen. Het zou dus goed zijn om die zonnecrèmes gratis ter beschikking te stellen. Daar ligt misschien een kans voor ziekenfondsen om zich door middel van een tussenkomst te profileren op vlak van huidkankerpreventie.” 

¹ Zie voor informatie over melanomen: Allesoverkanker.be, geraadpleegd op 29/04/2021.

² Kankerregister.org, geraadpleegd op 29/04/2021.

³ bmj.com, geraadpleegd op 29/04/2021.

⁴ Pubmed.gov, Pil L, Hoorens I, Vossaert K, Kruse V, Tromme I, Speybroeck N, Brochez L, Annemans L.Prev Med. 2016 Dec;93:177-182. doi: 10.1016/j.ypmed.2016.10.005. Epub 2016 Oct 3.PMID: 27713103

Van A tot E

Een belangrijke factor bij het bestrijden van huidkankers blijft de vroegtijdige detectie. Hoe minder diep een melanoom is gegroeid, hoe beter de genezingskans en hoe eenvoudiger de behandeling. “Heb je een nieuwe moedervlek, eentje die verandert of er helemaal anders uitziet dan een andere, ga dan meteen naar je huisarts of een dermatoloog”, zegt Brochez. “De A-B-C-D-E-methode kan een hulpmiddel zijn om na te gaan welke vlekjes verdacht lijken, en dus snel onderzocht moeten worden, en welke er allicht compleet onschuldig zijn.”

De A staat voor asymmetrie. Een vlekje dat een onregelmatige, asymmetrische vorm heeft, is verdachter dan een gewoon rond vlekje. B betekent border of grens. Een onregelmatige (gekartelde) boord is verdacht. C staat voor color. Een vlekje met verschillende kleuren (bruin, zwart, blauw, rood, wit) is meer verdacht dan een vlekje met een uniforme kleur. D betekent diameter. Voor een vlek die groter is een vijf à zes millimeter moet je oppassen. De E, ten slotte, staat voor evolutie. Vlekjes die na verloop van tijd veranderen van vorm of kleur vormen een belangrijk waarschuwingssignaal. Bij een melanoom wordt er trouwens het vaakst een geleidelijke groei en verdonkering opgemerkt.

Slimme technologieën

In de toekomst zullen slimme technologieën hopelijk mensen helpen om de letsels te selecteren die men dringend moet laten onderzoeken door een arts, bijvoorbeeld via apps die verdachte letsels kunnen ontdekken of foto’s die kunnen doorgestuurd worden voor triage – de zogenaamde teledermatologie. “Momenteel moet de betrouwbaarheid van dergelijke technieken echter nog verder onderzocht worden”, waarschuwt de dermatologe.

Een verdacht huidvlekje moet je dus zo snel mogelijk door een dokter laten onderzoeken om potentiële melanomen zo vroeg mogelijk te onderscheppen. Men deelt de melanomen daarbij in in vier stadia. “Het ‘stadium’ is een term die men gebruikt om de omvang, de diepte en eventuele uitzaaiingen van het melanoom te beschrijven”, legt dokter Brochez uit. “Een belangrijke parameter daarbij, maar zeker niet de enige, is hoe diep of dik het melanoom is. Dit heet de ‘dikte van Breslow’, naar de arts die deze meting heeft bedacht. Daarbij meet men hoe diep de melanoomcellen in de huidlagen zijn gegroeid. Meer dan driekwart van de melanomen wordt gelukkig onderschept in stadium I, als ze maximaal één millimeter dik zijn.”

Behandeling

De geneeskunde staat niet stil, waardoor er de laatste tien jaar grote vorderingen gemaakt zijn in de behandeling van melanomen. Als het melanoom zich niet heeft uitgezaaid, is chirurgie nog altijd de standaardbehandeling. Brochez: “Dit is bij meer dan 90 procent van de patiënten de enige behandeling, met nadien uiteraard een strikte dermatologische opvolging. Bij sommige patiënten blijkt na chirurgie dat er toch tekenen zijn van microscopische uitzaaiing in de klieren. Bij deze groep kan men gedurende een jaar een nabehandeling starten.”

Het is ook mogelijk dat een melanoom ‘metastaseert’, dit wil zeggen dat het verder uitgezaaid is naar andere delen van het lichaam, zoals de lever, de longen, de hersenen. Het is vooral voor deze groep dat de behandeling de laatste jaren enorme vorderingen heeft gemaakt, met name door immunotherapie. “Bij immunotherapie wordt het menselijke immuunsysteem ondersteund om zelf kankercellen te herkennen en te doden”, zegt Brochez. “De therapie zelf bestaat uit een infuus dat men om de paar weken in het ziekenhuis toedient. In de meeste studies bij melanoom in een vergevorderd stadium waren ruim 1 op 3 van de patiënten 5 jaar na de start van de behandeling nog in leven. Dit is een duidelijke vooruitgang ten opzichte van de vroegere chemotherapie, waar de overleving na 5 jaar niet hoger was dan 5 procent. Helaas tonen deze cijfers ook aan dat – ondanks deze nieuwe behandelingsopties – niet iedereen door deze behandeling geholpen is.” 

Nog een andere behandeling is de BRAF-gerichte therapie, ook wel de doelgerichte therapie genoemd. Om na te gaan of of deze behandeling mogelijk is, zal nagegaan worden of het melanoom aan BRAF-mutatie vertoont. Daarvoor moet men het DNA van de kankercellen onderzoeken. “Bij een kleine helft van de melanomen is dit het geval en kan men dan zo’n behandeling opstarten, omdat BRAF-therapie zich specifiek op het effect van deze mutatie richt om de vermenigvuldiging van de melanoomcellen te stoppen. Deze behandeling dient men toe onder de vorm van tabletten. Wie welk soort behandeling krijgt, hangt van meerdere factoren af en wordt beslist door de medisch oncoloog vaak na ook bespreking in een multidisciplinair team en dan beslist. Verschillende behandelingsmethoden kunnen ook achtereenvolgens toegediend worden.”

Ook al is de behandeling van een melanoom enorm verbeterd de laatste tien jaar, voorkomen blijft nog altijd belangrijker dan genezen. “Met primaire preventie door adequate UV-bescherming kunnen we ervoor zorgen dat er minder melanomen ontstaan. Met secundaire preventie willen we ervoor zorgen dat een melanoom zo vroegtijdig mogelijk wordt vastgesteld en behandeld. Heb je een nieuwe moedervlek, eentje die verandert of er helemaal anders uitziet dan een andere, raadpleeg dan snel je huisarts of een dermatoloog voor advies.”

Dit artikel is tot stand gekomen met de bijdrage van MSD. Verklaringen opgenomen door de journalist reflecteren enkel de wetenschappelijk onafhankelijke opinie van de geïnterviewde. Lieve Brochez werd niet gesponsord voor dit interview en dus niet betaald door MSD.