Je leek oprecht blij met de inspanningen van de mensen tijdens de feestdagen. Had je kunnen vermoeden dat de bevolking dit na al die maanden nog zou kunnen opbrengen?
Steven Van Gucht: “Eerlijk gezegd niet, dus ik vind dat we als bevolking fier mogen zijn op onszelf. Mensen hebben zich grotendeels aan de strenge sociale regels gehouden en daar plukken we de vruchten van: vandaag behoren we tot de beste leerlingen in Europa. De vraag is alleen of we dat blijven, want volhouden is het belangrijkste, maar tegelijkertijd het lastigste: consistency is key. Dat zie je nu ook aan de buurlanden. Die zetten zich bij wijze van spreken op dieet en vermageren, waarna ze het regime loslaten en weer spectaculair aankomen en alle winst teniet zien gaan. Daarom is het gevaarlijk om te vroeg over versoepelingen te spreken.”
Wordt 2021 een overgangsjaar of mogen we hopen op meer?
“Moeilijk te zeggen. We vragen ons nu vooral af of de grote festivals deze zomer kunnen doorgaan. Ik denk dat het op het randje zal zijn, dat de zomer een kantelmoment wordt. Het zal er vooral van afhangen hoe snel we de mensen met een risicoprofiel kunnen inenten. Wie weet kunnen de maatregelen tegen dan zodanig versoepeld zijn dat festivals of festivalletjes mogelijk zijn, of kunnen we dan de mensen zonder risicoprofiel – gezonde twintigers en dertigers – zelf de keuze laten. De vraag is dan vooral hoezeer die gehecht zijn aan hun geur en smaak (lacht).”
Over de vaccins dan: er werd besloten te starten met de 85-plussers in woonzorgcentra. Daar kwam Steven Van Guchnogal wat discussie over in termen van ‘kwaliteit van levensjaren’.
Steven Van Gucht: “Dat was geen gemakkelijke knoop om door te hakken. Maar we hadden in de eerste fase slechts enkele honderdduizenden vaccins, dus moesten we die zo efficiënt mogelijk inzetten. En we hebben gekozen voor de omgeving waar het grootste risico op explosieve uitbraken bestond: de woonzorgcentra, waar 10 tot 20 procent aan het virus overlijdt. Die discussie over prioriteit zal trouwens blijven duren. Zorgpersoneel eerst? Akkoord, maar dan nog spreken we over een half miljoen mensen. Wie vaccineer je dan prioritair? Het ziekenhuispersoneel, dat met meer is maar wél over het beste beschermingsmateriaal beschikt, of de thuisverplegers? Niet gemakkelijk. Maar de afweging is nooit een kwestie van wie belangrijker is, wel van beperking: we hebben maar x-aantal vaccins, hoe laten we die optimaal renderen?”
Festivals deze zomer? Ik denk dat het op het randje zal zijn, de zomer wordt een kantelmoment.
Iedereen lachte met George Leekens toen die bij de Rode Duivels wegging omdat het werk ‘voor 90 procent gedaan was’. Maar je vond de 94 procent werkzaamheid van de Pfizer-vaccins het beste nieuws van 2020. Moet een vaccin ook niet 100 procent werken?
“(lacht) Dat is het verschil tussen voetbal en biologie: 100 procent zekerheid bestaat in de biologie niet. Die 94 procent is dus eigenlijk erg hoog, zeker als je weet dat de minimumlat op 50 procent lag – de beschermingsgraad van het klassieke griepvaccin. Ik had stilletjes gehoopt op iets meer – 70 à 75 procent – maar 94 procent? Dat overtrof mijn stoutste dromen.”
De snelheid waarmee de vaccins ontwikkeld werden, roept bij velen vragen op over winstbejag van de grote farmaceutische bedrijven.
Steven Van Gucht: “Onterecht: farmabedrijven hebben er geen spoed achter gezet om rijk te worden. Wie een lucratieve slag wil slaan, moet geen griepvaccins ontwikkelen, maar Viagra, verjongingsproducten of cholesterolremmers – producten die mensen vanaf een bepaalde leeftijd voor de rest van hun leven moeten nemen. Dat zijn de échte blockbusters. Van het coronavaccin zullen we hoogstens een paar keer een herhalingsvaccin moeten krijgen. Geen goed businessmodel, zeker gezien de risico’s die de firma’s hebben genomen door al de rest te laten vallen.”
Wat zijn de beste argumenten om mensen te overtuigen die argwanend tegenover vaccineren staan?
“Je bedoelt hopelijk niet de antivaxers, want daar valt écht niet mee te redeneren. Sommige geloven zelfs dat de aarde plat is – dan houdt het op, hé. Ik snap ook niet waarom ze er zich zo hevig tegen verzetten: why the fuck vaccines? Mensen die argwanend zijn kun je vooral helpen door te informeren en overtuigen dat ze het doen om zichzelf en hun naasten te beschermen.”
Prioriteit in vaccinatie is nooit een kwestie van wie belangrijker is, wel van beperking: we hebben maar x-aantal vaccins, hoe laten we die optimaal renderen.
Zullen we een volgende gezondheidscrisis beter aanpakken?
Steven Van Gucht: “Het was een belangrijke les: het Westen was te zelfgenoegzaam geworden en dacht dat infectieziektes vooral iets waren voor armere landen. Toen het toch zover was, hadden wij zogezegd het beste zorgsysteem en zouden we deze crisis het beste aanpakken. En kijk eens welk werelddeel het zwaarst werd getroffen? Juist, Europa. We zijn dus écht wel kwetsbaar.”
Zal de crisis ons ook doen nadenken over onze relatie met de natuur?
“Ik hoop het, want nu zijn we op een onverantwoorde manier roofbouw aan het plegen en bouwen we miljoenensteden in wat eerder gewoon jungle was. De tijd dat een virus in een onooglijk Afrikaans dorpje rondwaarde en daar weer uitstierf, is voorbij: nu komt zo’n virus meteen in een netwerk van miljoenen mensen terecht. Daarom denk ik ook niet dat het virus op de markt in Wuhan is overgesprongen. Het is volgens mij óók het gevolg van de hebzucht van de mens. In veel Chinese grotten met grote vleermuizenpopulaties zoeken ze naar grondstoffen. Bovendien worden de uitwerpselen er verzameld als meststof. Kun je je voorstellen hoeveel aerosollen dat veroorzaakt, en wat er gebeurt als die medewerkers terug naar hun woning in een miljoenenstad gaan? Terwijl we eigenlijk al wisten dat vleermuizen gevaarlijke coronavirussen overdragen?”
Tot slot: verlang je naar de anonimiteit eenmaal de crisis is bezworen?
Steven Van Gucht: “Ik heb voor alle duidelijkheid nooit om die bekendheid gevraagd, maar ik geef toe dat ik kan genieten van de kansen die ik erdoor krijg. Zoals een ludiek filmpje opnemen voor het tv-programma Vrede op Aarde. Alleen voor bordjes omdraaien in Het Rad heb ik gepast (lacht). En toen ik afgelopen zomer op vakantie boven op een gletsjer stond en daar twee Vlamingen mij om een selfie vroegen, heb ik me toch even afgevraagd of ik niet té bekend geworden was. Het voordeel is wel dat ik van velen complimenten krijg. Wij virologen krijgen enorm veel shit over ons heen en kunnen nooit goed doen: het is altijd te vroeg, te laat, te weinig, te veel, te streng of niet streng genoeg. Nu weet ik pas echt hoe politici zich moeten voelen.”
fact
Als ik geen viroloog was, dan was ik…
“Als kind wilde ik ontdekkingsreiziger worden. Ik zag mezelf al met een tent en hakmes door de jungle van Borneo zwoegen. Tot ik op een bepaalde leeftijd vaststelde dat alles eigenlijk al ontdekt was (lacht). De fascinatie voor diergeneeskunde, waar ik uiteindelijk voor heb gekozen, zat er echter ook al lang in. Wij kweekten vroeger honden, en soms stierf een heel nest kerngezonde puppy’s aan de kattenziekte. Ik wilde weten hoe dat kon gebeuren en waarom dat niet viel tegen te houden. Dus heb ik besloten om mij verder te verdiepen in virussen en te doctoreren.”
