De rol van de media: ‘We worden nog te stereotiep afgebeeld’
Van Down the road tot Cupido ofzo. Het aantal mensen met een beperking op het scherm stijgt licht. Maar is dat genoeg om van inclusieve televisie te spreken? ‘Ook de manier waarop we worden afgebeeld is belangrijk.’
Een jaar geleden ontketende William Boeva een mediarel toen hij in een open brief op sociale media het VRT-programma Down the road aan de kaak stelde. De stand-upcomedian, die zelf een beperking heeft, vond dat de openbare omroep mensen met het syndroom van Down opvoerde als ‘knuffelbeer’, ‘als bron van feel-good’. Hij riep op tot ‘échte inclusie’ waarbij mensen met een beperking genuanceerder worden getoond.
Zijn brief deed heel wat stof opwaaien. Toch lijkt er een jaar later niet veel te zijn veranderd in het medialandschap. “Programmamakers zeggen wel dat ze er hard aan werken”, vertelt hij. “Maar ik zie weinig beweging. Dat is heel jammer, want op het vlak van inclusie behoort België tot de slechtste leerlingen van Europa.”
Boeva verwijst naar de Britse omroep, waar het weer wordt gepresenteerd door Lucy Martin, een weervrouw die geboren is zonder rechteronderarm. “Eigenlijk is de hele Britse maatschappij toegankelijker dan de onze”, zegt Boeva. “Dat geldt voor de media, maar ook voor de openbare ruimte. Er zijn bredere voetpaden, minder kasseien… In België daarentegen is men bang om aanpassingen te doen. Vanaf onze geboorte worden mensen met een beperking gescheiden van de rest en in aparte scholen en instellingen gestoken. Zo kunnen we nooit een volwaardig deel uitmaken van de maatschappij.”
Verdraaid beeld
Toch broeit er wat achter de schermen. Zo lanceerde Grip vzw een inclusief handboek voor mediamakers en onderhandelt de mensenrechtenorganisatie al jaren om VRT inclusiever te maken. Met resultaat. Twee jaar geleden werd voor het eerst een streefcijfer opgenomen voor de zichtbaarheid van mensen met een beperking in de beheersovereenkomst. De openbare omroep engageert zich om tegen 2025 hun schermaanwezigheid te verhogen van 1,5 naar 2 procent. Vorig jaar klokte de zender af op 1,7 procent. “Dat is jammer genoeg nog lang niet in verhouding met het aantal mensen dat in de realiteit een beperking heeft: namelijk zo’n 14 à 15 procent”, zegt medewerker en ervaringsdeskundige Ans Janssens. “We blijven sterk ondervertegenwoordigd op het scherm.”
Ook de beeldvorming moet beter. “We worden vaak afgebeeld omwille van onze handicap, als zieke of meelijwekkende personages”, zegt Janssens. “Of het andere uiterste: als held die zich volledig op de sportwereld stort en zijn handicap overwint. Dat zijn stereotypen. Wij pleiten ervoor om ons vooral te tonen als mensen van vlees en bloed, in verschillende rollen en contexten. Dus niet alleen als bijrol in series of als onderwerp van documentaires, zoals nu vaak het geval is, maar ook als vast personage, deelnemer aan spelprogramma’s, schermgezicht…”
Laat dat nu net zijn waar VRT al enkele jaren mee bezig is. De openbare omroep heeft zich tot doel gesteld om ten laatste eind dit jaar een schermgezicht met een beperking in beeld te brengen. Die deadline is voorlopig nog niet gehaald, maar er is wel degelijk een muzikaal programma in de maak met een presentator met een beperking. Het gaat om Karl Meesters, een slechtziende man die in het dagelijks leven muziekevenementen organiseert.
Programmamakers zeggen wel dat ze hard aan inclusie werken, maar ik zie weinig beweging.
Lichtpuntjes
Andere zenders houden geen cijfers bij over de representatie van mensen met een beperking. Toch zijn ook daar lichtpuntjes. Zo presenteerde g-sporter Gilles Dupont de Paralympics aan de zijde van Koen Wauters. “Het was goed om eens een presentator met een beperking te zien”, zegt Janssens. “De prominente rol van Koen bij de introductie van Gilles vond ik minder geslaagd, al hing er wel een leuke vibe tussen beiden.”
Op VTM Go was de miniserie Splinter te zien. “Dat is een prachtige serie over een 18-jarig meisje in een rolstoel dat op kot gaat en het typische studentenbestaan beleeft. Iedereen kan zich erin herkennen, ook al gaat het om een personage met een beperking. Het enige jammere is dat ze voor een actrice hebben gekozen die zelf geen beperking heeft. Al acteert Sofia Ferri prachtig en heeft ze voor haar rol veel opzoekwerk gedaan.”
William Boeva heeft in het verleden veel rollen moeten weigeren omdat ze te stigmatiserend waren. Maar soms gaat het goed. “In Exen bijvoorbeeld (de VTM-serie) werd ik gecast ondanks het feit dat ze niet op zoek waren naar een personage met dwerggroei. Maar de producer was enthousiast, hij zei zelfs dat mijn beperking extra mogelijkheden voor het scenario bood. Zo zou het altijd moeten zijn.”
Drempels
Boeva is voorstander van positieve discriminatie. “Het is heel moeilijk voor mensen met een beperking om opportuniteiten te krijgen”, zegt hij. “We moeten ons nog altijd veel harder bewijzen. Daarom moeten er extra inspanningen worden geleverd. Om een rechtvaardiger systeem te installeren, moet de slinger eerst even doorslaan naar de andere kant.”
Daar kan Janssens van meespreken. Ze is zelf actrice. “Ik heb overwogen om naar het Ritcs of Studio Herman Teirlinck te gaan maar heb die plannen moeten opbergen omdat ze niet toegankelijk waren voor mij”, zegt ze. “Mediamakers verschuilen zich soms achter de smoes dat ze geen gediplomeerde acteurs met een beperking vinden. Maar je moet er de kans toe krijgen! Voor velen is het ook demotiverend om alsmaar aan castings mee te doen als je weet dat je de rol door je noden toch niet gaat krijgen.”
Toch gloort er ook voor Janssens verandering. “Via mijn persoonlijke assistent heb ik ontdekt dat het conservatorium in de Singel in Antwerpen wel toegankelijk is voor rolstoelgebruikers. Ik heb me voorgenomen om volgend jaar ingangsexamens te doen.”