Fatima Zibouh: “Diversiteit en discriminatie zijn een rode draad in mijn leven, maar ik maakte er een kracht van.”

U groeide op in Molenbeek, een sterk gestigmatiseerde multiculturele gemeenschap. Verklaart dit waarom u van diversiteit uw stokpaardje maakte?  

“Als vrouw met een migratieachtergrond uit een arbeidersmilieu kreeg ik van jongs af aan te maken met het dubbele probleem van mijn sociale en culturele afkomst. Voeg daar gender aan toe en het is duidelijk dat we niet op gelijke voet starten in het leven. Diversiteit en discriminatie zijn een rode draad in mijn leven. Maar ik maakte er een kracht van, een expertise om vooral vrouwen sterker en mondiger te maken.”

Waarom wilde u politicologe worden en aan politiek doen? 

“Voor mij zijn dit twee verschillende, maar complementaire dingen. Mijn studie en doctoraat in de politieke wetenschappen gaven me vooral inzicht in de sociaal-politieke context waarin we leven. Ik kreeg een analysekader en methodologische instrumenten om onze complexe wereld beter te vatten. Intussen zet ik me al meer dan twintig  jaar in voor de burgermaatschappij, met het oog op een betere dialoog en meer inclusie, maar ook om ongelijkheid tegen te gaan. Je kunt ook zonder politieke partij politiek geëngageerd zijn. Ik heb trouwens geen politieke voorkeur. Verandering aansturen is ook een manier om aan politiek te doen. Ik vind dat we allemaal een rol hebben in een maatschappelijke transformatie naar een eerlijkere, duurzamere en zorgzamere wereld.”

In februari 2023 stelde de regering u aan als medeopdrachthouder om van Brussel de Culturele Hoofdstad van Europa te maken in 2030. Waarom verdient Brussel die titel volgens u?  

“Brussel heeft veel troeven, maar de stad kent ook veel uitdagingen. Deze kandidatuur geeft me een prachtige kans om na te denken over een gedeelde visie en te werken aan een heus stadsproject met alle mensen die Brussel maken tot wat het is. Elke dag ontmoeten mijn collega Jan Goossens en ik fantastische mensen die voor verandering zorgen in onze hoofdstad en Brussel trots maken. Ze verdienen meer bekendheid en erkenning. Alleen zo creëren we een synergie die sociale, culturele en taalkloven dicht.”

Is cultuur een belangrijke uitdaging als het gaat om diversiteit en inclusie?  

“Ja, want cultuur bepaalt hoe we elkaar zien en hoe we met elkaar omgaan, volgens culturele en sociale codes. Elke groep in de samenleving heeft eigen talen, overtuigingen, gewoontes, rituelen en tradities. Om tot sociale cohesie te komen in samenlevingen die steeds diverser worden, hebben we een inclusief beleid nodig, gestoeld op gedeelde waarden die oog hebben voor de culturele verschillen. Culturele inclusie betekent dat mensen zich niet uitgesloten voelen, maar juist gerespecteerd en gezien. ‘Samen leven’ en ‘samen doen’ versterken de sociale cohesie. Dat is een grote rijkdom, want iedereen wint erbij.”

Hoe ziet u Brussel over tien jaar? 

“Een moeilijke vraag, want alles hangt af van wat er zal gebeuren… Persoonlijk probeer ik dagelijks bij te dragen aan een inclusievere, meer verbonden stad met meer diversiteit. Ik probeer bruggen te slaan tussen de verschillende culturele, sociale en taalgemeenschappen, met speciale aandacht voor de kwetsbaarste mensen. Als het ons lukt om samen te leven in een inclusieve maatschappij, zie ik Brussel over tien jaar wel als een stad die inspireert omdat ze slim wist om te gaan met haar culturele diversiteit. Alle grootsteden worden diverser. En dan hebben we twee opties: polarisatie en verdeeldheid, of cohesie, diversiteit en inclusie. Ik zet me elke dag in voor die tweede optie.”

U stond aan het hoofd van Actiris Inclusive, de afdeling antidiscriminatie die zich ontfermt over werkzoekenden die botsen op discriminatie in hun zoektocht naar werk. Gebeurt dat in 2023 nog steeds?

“Uit veel studies blijkt dat discriminatie op de arbeidsmarkt een grootschalige, systemische en structurele realiteit is. Ook nu nog bepaalt je herkomst of geslacht of je een job krijgt, ook al heb je hetzelfde diploma als de andere kandidaten. Het aantal meldingen stijgt, maar dit is slechts het topje van de ijsberg. De meeste mensen die met discriminatie te maken krijgen, melden dit niet.”

Raakt dit probleem u persoonlijk?

“Ja, want ook ik kreeg meermaals te maken met uitsluiting vanwege mijn geslacht, afkomst of uiterlijk. Het is heel zwaar om afgewezen te worden omdat je anders bent, ook al heb je nog zoveel talenten. Maar voor mij is veerkracht heel belangrijk. We moeten uit onze slachtofferrol kruipen en de kracht vinden om overeind te blijven, ondanks alles. Dat verklaart ook waarom ik van de strijd tegen discriminatie – seksisme, racisme, haat en clichés – mijn levenswerk maak.”

Hoe kunnen we discriminatie concreet bestrijden? 

“Discriminatie moeten we vooral aanpakken met meer bewustzijn over deze problematiek en een mentaliteitsverandering. We moeten dringend stilstaan bij onze vooroordelen en stereotyperingen, want daar maken we ons allemaal schuldig aan. Ze uiten zich in onbewuste denkpatronen of een regelrechte afwijzing van mensen die anders zijn. We hebben in België een vrij sterke wetgeving tegen discriminatie, met 29 beschermde criteria. Daarom is het zo belangrijk om discriminatie te melden.”

U slaagde erin het glazen plafond te doorbreken. Maar het zijn niet alleen vrouwen die op dat plafond botsen…

“Het glazen plafond en de klevende vloer zijn grote hindernissen in de carrière van vrouwen in het algemeen. En voor vrouwen met een migratieachtergrond is de situatie nog complexer. Niet alleen hun geslacht bemoeilijkt hun traject, maar ook hun sociale en culturele achtergrond. Er zijn dus nog meer factoren voor discriminatie en ongelijkheid die hun toegang tot bepaalde functies dwarsbomen. Als je dan ook nog eens een alleenstaande moeder bent of met gezondheidsproblemen of een handicap zit, wordt het nóg moeilijker om door het glazen plafond te breken.”

Uw ouders hebben altijd in u geloofd. Wat is het beste advies dat ze u ooit gaven? 

“Mijn ouders hebben niet gestudeerd. Maar ondanks de sociale moeilijkheden waar ze dagelijks mee werden geconfronteerd, zijn ze op het belang van een goede opleiding blijven hameren. De prachtige waarden die ze me bijbrachten hebben me gemaakt tot wie ik nu ben. Mijn vader zei altijd dat ik elke kans om te leren moet grijpen, mijn leven lang. Mijn moeder leerde me een sterke vrouw te zijn die in vrede leeft en kan vergeven, om niet met wrok te blijven zitten.”

Zijn er uitspraken die uw leidraad vormen? 

“Er zijn er veel. Maar twee in het bijzonder helpen me door te zetten. Het eerste citaat is van Confucius. Hij zei: ‘Onze grootste overwinning is niet dat we nooit falen, maar dat we telkens als we struikelen weer opstaan.’ Het andere is van Seneca: ‘Het leven is niet afwachten tot de storm is gaan liggen, maar leren dansen in de regen.’ Die uitspraak vat mijn levensfilosofie perfect samen.”

Welke vrouwen inspireren u? 

“In de eerste plaats mijn moeder, die een paar jaar geleden overleed aan een agressieve kanker. Ze was amper 57 jaar. Ze is nooit naar school geweest en toch moedigde ze me vurig aan te blijven studeren. Mijn moeder was een feministe op haar eigen manier. Ze wilde dat haar dochters onafhankelijk en vrij zouden zijn. Ik vond ook inspiratie bij vrouwelijke leiders die ik mocht ontmoeten, zoals Ilham Kadri, Rokhaya Diallo en Julia Middleton. Het zijn intussen vriendinnen geworden.”

Wat zou u willen zeggen tegen het kleine meisje dat u ooit was?  

“Laat je niet doen! Laat niemand je dicteren wat je waard bent. Laat nooit toe dat iemand je naar beneden haalt. Je bent sterk en er zit zoveel in jou. Laat je nooit iets anders wijsmaken. En vooral: schitter en lach het leven toe, want het is prachtig en veelbelovend.”