De vele gezichten van partnergeweld

Maar wat is partnergeweld juist, waarom gebeurt het en zijn voornamelijk vrouwen slachtoffer? En vooral: hoe vinden slachtoffers een uitweg? Helen Blow, voorzitter van vzw Zijn, legt het voor Fokus uitgebreid uit.

Wat is partnergeweld?

Partnergeweld is iedere vorm van geweld tussen (al dan niet ex-)echtgenoten of personen die samenwonen of samengewoond hebben en tussen wie een duurzame affectieve en seksuele band bestaat of bestaan heeft. Stalking is een vorm van geweld dat vaak pas ontstaat als de relatie beïndigd is. Een vechtscheiding is dat uiteraard ook.

Partnergeweld kan ook voorkomen als een vorm van (intra) familiaal geweld. Bij familiaal geweld kunnen alle gezinsleden slachtoffer en/of pleger zijn. Denk aan geweld tussen broers en zussen (sibling-geweld), kindermishandeling, oudermishandeling (een tiener die de ouders bedreigt of pijnigt), ouderenmisbehandeling (volwassenen die hun bejaarde, inwonende ouders pijn doen of verwaarlozen)…

Iedere relatie kan dus getekend worden door geweld. Heel vaak zal in een gezin waar één vorm van geweld aanwezig is na verloop van tijd de positie veranderen en een andere vorm van geweld ontstaan. Afhankelijk van wie de sterkste is en wie zwakker is, verschuift de pleger/slachtofferrol. Daarom is het heel belangrijk om partnergeweld niet als een losstaand fenomeen te beschouwen, maar te kijken naar het hele gezin of de hele familie.

Wat geldt als geweld?

Geweld is fysiek, psychisch, seksueel of economisch geweld. Dat geweld kan actief of passief zijn: zorg en liefde onthouden kan ook geweld zijn, iemand opsluiten is uiteraard ook een vorm van geweld. Ook dreigen met geweld is dat. Zowel kinderen als volwassenen kunnen slachtoffer zijn van geweld, en huisdieren kunnen er eveneens onder te lijden hebben. Getuige zijn van geweld is op zich een vorm van geweld. Denk maar aan kinderen die moeten toekijken hoe hun ouders elkaar pijnigen, of hoe een kind, broer of zus, of het huisdier gemarteld wordt.

• Seksueel geweld 

Het gaat ruimer dan enkel verkrachting, want het betreft niet enkel penetratie. Bij partners is dit de meest verdoken vorm van geweld. Het kan gaan om allerlei seksuele handelingen, zoals mee moeten naar parenclubs of verplicht worden te kijken naar porno. De partner doelbewust besmetten met een soa is ook een vorm van geweld, net als het bagatelliseren en negeren van de angst van de ander hiervoor. Ook seks als beloning of onthouden als straf is een vorm van seksueel geweld. Waar er andere vormen van geweld zijn, is er vaak ook seksueel geweld. Een relatie wordt niet plots gezond en respectvol in de slaapkamer.

• Economisch geweld

Dit omvat zaken als iemand geen beheer geven over het eigen loon, geen of onvoldoende huishoudgeld geven, het toe-eigenen van een toekomstige erfenis, gezamenlijke bezittingen verkwanselen door te gokken, de partner met schulden opzadelen… Het is een vorm van geweld die vooralsnog vaak onder de radar blijft.

• Psychisch geweld

Het bestaat uit vernederingen, negeren, dreigen, stalken of ‘gaslighten’ – daarbij gaat het slachtoffer aan de eigen geestelijke gezondheid of vermogens twijfelen. Ook de (professionele) reputatie aantasten van iemand kan een vorm van geweld zijn.

• Fysieke geweld

Dit betreft alle vormen van slaan, schoppen, ruw zijn, pijn doen, wurgen, gooien met voorwerpen of kokend water, zuur, een frietketel… Maar ook iemand verplichten zich te wassen met veel te koud of veel te heet water, onaangepast of te weinig eten geven, zorg of medicatie foutief toedienen of achterhouden… Geweld tijdens de zwangerschap is natuurlijk dubbel zorgwekkend omdat er dan twee slachtoffers zijn: de moeder en het ongeboren kind.

Waarom gebeurt het?

Er bestaan grosso modo twee soorten verklaringen die uiteenzetten waar partnergeweld ontstaat: het feministisch perspectief en de ‘family violence’-stroming.

Het feministisch perspectief ziet de oorzaak van partnergeweld in patriarchale ideologiën of structuren, en gebruikt dus termen als ‘vrouwenonderdrukking’, ‘genderbased violence’ en ‘femicide’.

De ‘family violence’-stroming ziet geweld als een mogelijk resultaat van een conflict, waarbij de rollen van slachtoffer en pleger wel eens kunnen verwisselen, en zowel man als vrouw slachtoffer als pleger kunnen zijn. In een poging om deze twee stromingen te verzoenen werden vier types partnergeweld onderscheiden:

• Situationeel koppelgeweld

  Het is het resultaat van een escalatie van conflicten. De stress loopt op, er vallen woorden en er wordt overgegaan tot geweld. Dit is de meest voorkomende vorm van partnergeweld, en er kan ook goed aan gewerkt worden.

• Dwingend controlerend gedrag of ‘intimate terror’

  Het is een patroon van emotioneel gewelddadige intimidatie, dwang en controle gekoppeld aan ernstig fysiek geweld. Dit is waar de meeste mensen aan denken wanneer het over partnergeweld gaat en het komt dus ook echt voor, alleen niet zo vaak als situationeel koppelgeweld. Dit is in vele gevallen gelinkt aan geestelijke stoornissen, maar niet iedereen heeft vooraf een heldere diagnose.

• Scheidinggerelateerd geweld

  Het ontstaat pas als het koppel uit elkaar gaat of dreigt te gaan. Dan ontstaat er pestgedrag dat kan ontaarden in stalking en vreselijke vechtscheidingen.

• Gewelddadig verweer

  Dat komt niet zo vaak voor, maar kan wel uiterst dramatisch zijn. Het enige doel is het doen stoppen van geweld. Beeld je iemand in die jarenlang slachtoffer is van partnergeweld en die op een dag het kookpunt bereikt. Het slachtoffer haalt uit en verwondt de partner heel ernstig, eventueel zelfs met de dood. Voor het gerecht is het gewezen slachtoffer nu de dader.

Wie is slachtoffer?

Bij partnergeweld zijn kinderen bijna altijd mee slachtoffer. Ze horen en zien meer dan de ouders op dat moment denken en hun welzijn lijdt er ernstig onder. Thuis geweld meemaken kan hun ontwikkeling ernstig belemmeren en voor altijd mentale littekens (hersenschade) nalaten.

Maar het is een mythe dat enkel mannen partnergeweld plegen en vrouwen altijd slachtoffer zijn. Het is wel zo dat meer vrouwen partnergeweld rapporteren dan mannen. We weten nog altijd niet helemaal zeker of dat is omdat vrouwen het sneller aan onderzoekers zullen vertellen, of dat het ook effectief zo is.

Welk geweld?

Alhoewel mannen meestal fysiek sterker zijn dan vrouwen, kunnen zij eveneens geconfronteerd worden met zowel fysiek geweld (gooien met voorwerpen, kokend water, hete olie, …), seksueel geweld (verplicht worden tot handelingen die ze op dat moment niet willen of geconfronteerd worden met zwangerschap tegen hun eigen wil of afspraken in), economisch geweld en psychisch geweld. Uit het onderzoek van het Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen in 2010, bleek dat 15 procent van de vrouwen en 10 procent van de mannen al eens slachtoffer was van partnergeweld. Dat ging in 10 procent van de gevallen om verbaal/psychologisch geweld en 1 procent om fysiek geweld.

Wie doet er wat aan? 

De verschillende soorten partnergeweld vragen natuurlijk een verschillende aanpak. En voorkomen is altijd beter dan genezen. Bij vzw Zijn werken we aan bewustmaking door culturele activiteiten: een kleinschalig concert met Debora Ostrega & Ernst Löw met nabespreking, fototentoonstellingen, debat- en filmavonden…

Jaarlijks doen we ook ‘campagnes’, soms in samenwerking met partners als Sensoa of zij-kant. We komen regelmatig op scholen met jongeren over geweld te praten. Ze vertellen dan vaak over geweld dat zij thuis meemaken, geweld tussen hun ouders, maar ook over extreme jaloezie en controlerend gedrag door de jongeren zelf ten aanzien van hun liefjes. We proberen met hen daarover na te denken en ook de verwachtingen en rollenpatronen ten aanzien van elkaar wat bij te stellen.

Terughoudendheid om te praten

Heel vaak vormen al te strakke rolpatronen en een onvermogen om erover te praten de basis van heel wat geweld. Een andere oorzakelijke factor is misbruik van alcohol en middelen. Ondertussen hebben we ook een heel programma lopen in gevangenissen, want als gedetineerden vrijkomen hebben ze hun problemen die tot geweld hebben geleid best aangepakt.

Jongeren en volwassenen die hulp willen zoeken, wijzen we de weg naar 1712, de hulplijn bij geweld. Voor kinderen is er ook de kindertelefoon AWEL en voor jongeren is er Nu praat ik erover. Gelukkig kan er op die lijnen inmiddels niet alleen gebeld, maar ook gechat worden. Voor partnergeweld zijn de CAW’s en de Family Justice Centers vaak de aangewezen gesprekspartners. Bij ernstig seksueel geweld (door derden, de partner of familie) zijn er de Zorgcentra Seksueel Geweld.  Voor kinderen en jongeren is er het vertrouwenscentrum kindermishandeling, bereikbaar via 1712.

Omstaanders zijn uiterst belangrijk

Uit het onderzoek van het Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen in 2010 bleek dat 56 procent van de mannen er nooit met iemand over praatten, bij vrouwen was dat 34 procent. Zij praatten er zelfs niet over met mensen die ze vertrouwden, zoals familie en vrienden. De stap naar hulpverlening, politie en justitie is soms groot.

Vandaar is er ook een rol weggelegd voor omstaanders. Heb jij een vriend(in) die partnergeweld of een andere vorm van geweld thuis meemaakt?  Of vermoed je iets? Maak het bespreekbaar! Op de website van vzw Zijn vind je een brochure over hoe je er best mee omgaat. Jij kunt echt het verschil maken.

Meer lezen?

Het boek ‘Als liefde overleven wordt’ van Anne Groenen en Triene Miene Le Compte vertelt het verhaal van Titi, die jarenlang intieme terreur meemaakte dat haar veranderde van een sterke, onafhankelijke vrouw in een bang, onderdanig wezen.