Als straks de eerste Europeaan naar de maan gaat, zal ESA-opleidingshoofd Frank De Winne daar een stevig aandeel in hebben. Een vlag wil hij niet planten. Duurzaam onderzoek is de missie. “Zonder ruimtevaart heb je geen basis voor voorspellingen of oplossingen.”
Man van de logica en de wetenschap
De wereld moet vandaag wel erg klein zijn voor Belgisch ruimtevaarder Frank De Winne (59). De directeur van het European Astronaut Center houdt zich strikt aan de coronamaatregelen en verlaat zijn appartement in Keulen alleen om in de supermarkt wat boodschappen te doen.
Hij is een man van de logica en de wetenschap, geeft hij met een bescheiden lachje toe, dus dat is waar hij in moeilijke tijden op vertrouwt. Het verbaast hem wel hoe weinig we allemaal – van beleidsmakers tot Jan in de straat – rekening houden met feiten en data. Hoe we liever onze eigen virtuele werkelijkheid creëren. “Als je niet de data of de wetenschappelijke kennis hebt over hoe een fenomeen als een pandemie of klimaatsverandering zich nu eigenlijk voordoet, dan kun je ook geen oplossingen vinden. Die noodzakelijke kennis bijdragen, dat is wat hedendaagse ruimtevaart doet.”
In welke zin zijn de doelstellingen van ruimtevaart in de loop van de jaren gewijzigd?
“In de jaren 60 werd ruimtevaart uitgespeeld als een element in de Koude Oorlog. Zowel de Sovjets als de Amerikanen wilden met een race naar de maan bewijzen welke samenleving technologisch superieur was. Die wedren ligt achter ons. Lidstaten, maar ook ruimtevaartagentschappen, hebben grotendeels de shift gemaakt naar toepassingen met een direct nut voor de maatschappij. Space 19+, ESA’s Ministeriële Raad, heeft vorig jaar een recordbedrag toegekend aan ruimtevaartonderzoek en -ontwikkeling in Europa. Programma’s met directe toepassingen voor bedrijven en de maatschappij zoals het satellietnavigatiesysteem Galileo en het aardobservatieprogramma Copernicus krijgen op dit moment de grootste budgetten.” vertelt Frank De Winne.
“De wedren op de ruimte ligt achter ons. Vandaag is de shift gemaakt naar toepassingen.”
Wil dat zeggen dat we verdere exploratie maar beter vergeten?
“Nee, want ruimtevaartexploratie – het domein waarin ik werk – heeft een bijzonder inspirerende factor, ook voor kinderen en jonge wetenschappers. Het is vaak een aandrijfwiel voor de uitwerking van innovatieve ideeën en extreem geavanceerde technologieën. De robotarm bijvoorbeeld, die ontwikkeld is voor het spaceshuttleprogramma in de jaren 80, was de start van dezelfde technologie als chirurgen vandaag gebruiken voor remote surgery bij hersenoperaties. Onlangs hebben we bij ESA het succesvolle Airway Monitoring-experiment opgezet dat, kort gezegd, onderzoekt hoe onze longen functioneren en zuurstof en CO2 uitwisselen. Als je kijkt naar de crisis nu, dan weet je wel hoe fundamenteel belangrijk dit soort research is. Medicijnen maken we niet in de ruimte. Maar het is wel vanuit ruimtevaart dat laboratoria en wetenschappers inzichten krijgen en nieuwe toepassingen kunnen bouwen.” legt Frank De Winne uit.
Hoe moeilijk is het om die relevantie te blijven verdedigen, nu we bezig zijn met overleven hier?
“Stel je in de huidige situatie gewoon even voor wat het zou zijn als straks alle telecommunicatie wegvalt: niet meer bellen of skypen dus, geen gps. Dan lijkt me die vraag wel beantwoord. Of denk aan de recente, toch wel opzienbarende krantenbeelden over het onmiddellijke effect van de coronacrisis op de vervuiling. Dat soort kritische gegevens wordt vanuit de ruimtevaart geproduceerd.” zegt Frank De Winne.
“Om de link te maken: de pandemie die ons vandaag in de ban houdt, is door heel wat wetenschappers voorspeld. We stellen nu vast dat we ons er misschien onvoldoende op hebben voorbereid. Klimaatverandering behoort tot de zwaarste bedreigingen voor onze planeet. Het tekort aan drinkbaar water wordt een van de grootste problemen van deze eeuw. De migratiestromen die op gang zullen komen als de woestijnvorming in Afrika zich verderzet, daar hebben we nog maar het begin van gezien. De feiten wetenschappelijk in kaart brengen, helpt om ze te erkennen en tot oplossingen te komen.”
Space safety is ook een zuil die aan belang wint.
“Dat heeft onder meer te maken met onze groeiende afhankelijkheid van satellietnavigatiesystemen. Die zijn kwetsbaar, onder andere door de inwerking van kosmische straling en door toenemend ruimteschroot. Het is geen slecht plan om nu al te onderzoeken welke acties er nodig zijn, zodat we over honderd of duizend jaar nog altijd probleemloos gebruik kunnen maken van de ruimte rond onze aarde.” vertelt Frank De Winne.
“Een andere vraag is: hoe kunnen wij ons als mensheid beschermen tegen de inslag van Near-Earth Objects (NEO)? We kennen de meteoriet die 167 miljoen jaar geleden de dinosaurussen heeft uitgeroeid. We hebben ook gezien hoeveel schade een kleiner exemplaar kan toebrengen, zoals de meteoroïde die enkele jaren geleden in Rusland is neergestort. Of zoiets nog eens zal voorvallen, is zelfs buiten kwestie. Het gebeurt hoe dan ook. Zal dat over één of honderd jaar zijn of pas over een miljoen jaar? Geen idee. Moeten we ons zorgen maken? Misschien niet onmiddellijk, maar het lijkt me toch een goede investering om er intussen wat onderzoek en middelen aan te besteden.”
“De link tussen deze pandemie en de klimaatverandering? We hebben het probleem misschien te weinig erkend en ons er onvoldoende op voorbereid.”
De verhuis naar een ander sterrenstelsel staat nog niet meteen op het programma?
“Het is duidelijk dat we morgen nog niet naar een andere ster gaan reizen als mens. Maar je ziet nu toch dat onder andere de maan internationaal weer aan interesse heeft gewonnen. De Chinezen willen erheen, de Israëli’s hebben al geprobeerd er met een verkenner te landen. Zelf zijn we vanuit ESA samen met NASA een programma aan het opstarten voor de constructie van een Lunar Gateway, een ruimtestation dat in een baan om de maan zal vliegen.”
“Met dat project hopen we de komende tien jaar voor het eerst een aantal Europese astronauten naar de maan te kunnen brengen. Niet om er in Apollo 11-stijl een vlag te planten, wel om er aan duurzame exploratie te doen. Dat wil zeggen dat we er voor langere tijd aan onderzoek zouden doen. Bijvoorbeeld rond resources die nuttig zouden kunnen zijn voor onze planeet. Tegelijk kan het op termijn ook een opstap zijn voor verdere exploratie richting Mars.” zegt Frank De Winne.
“In die sustainable exploration is internationale samenwerking heel belangrijk. Als er iets is wat ik nog zou wensen in mijn carrière, dan is het om daarin nog een stap verder te gaan en met name ook te gaan samenwerken met onze collega’s in China. Een van onze astronauten naar het Chinese ruimtestation laten vliegen en voor het eerst een Europeaan naar de maan: dat zijn twee mijlpalen die ik nog graag zou neerzetten.”
SMART FACT.
Wat als je geen astronaut was geworden?
“Ik denk dat het in deze wereld noodzakelijk is om een defensie te hebben die de de vrede kan bewaren op plaatsen waar het minder goed leven is dan bij ons in België. Tot mijn veertigste heb ik een fantastische carrière gehad bij de luchtmacht als militair piloot en testpiloot. Was ik geen astronaut geworden, dan was ik daar zeker gebleven.”
