Marijke Huysmans: ‘Genoeg water in België, we moeten er alleen beter mee omgaan’

Er zijn op deze planeet welgeteld 22 landen waar er een groter onevenwicht is tussen het waterverbruik en het wateraanbod dan België. Zelfs Spanje en Zuid-Italië doen het beter. Een ontstellende gedachte waar maar weinig mensen zich bewust van zijn. 

Professor Huysmans, hoe komt het dat onze waterhuishouding zo mank loopt? 

“Daar zijn een paar redenen voor en die zitten zowel aan de aanbod- als de vraagzijde. Ten eerste regent het in België veel minder dan mensen denken. Het lijkt soms wel dat de hemelsluizen hier altijd open staan, maar dat is absoluut niet zo. Er is langs die kant dus al niet enorm veel aanvoer van water. Ten tweede: we hebben ook geen grote rivieren die veel water meebrengen. Ja, er is bijvoorbeeld wel de Maas, maar die is niet te vergelijken met een rivier als pakweg de Rijn of de Donau. Ten derde wonen en werken we met heel veel mensen op een kleine oppervlakte, die allemaal water nodig hebben. Ook in onze industrie en de landbouw worden serieuze hoeveelheden water verbruikt. En tot slot zitten we in België ook met enorm veel verharding, nog meer dan in onze buurlanden. Dat komt door onze chaotische ruimtelijke ordening. Daardoor loopt veel water meteen de riool in en gaat het zo naar zee. Terwijl het veel beter zou zijn om het in de bodem te laten intrekken.”

Vandaar dus die lage grondwaterpeilen van de laatste jaren? 

“Precies, door de droogte van de laatste jaren ligt dat peil een heel stuk onder de normale waarden. We zouden dus meer water moeten laten infiltreren, maar het ook beter in de bodem vasthouden. Heel veel boeren leggen bijvoorbeeld afwateringsgrachten aan om hun grond droog te houden. Dat is jammer, want zo gaat er alweer veel water ‘verloren’. We zouden ook veel kritischer moeten staan tegenover het oppompen van water. Voor veel van die toepassingen zou ook regenwater of zelfs afvalwater gebruikt kunnen worden.”

De klimaatverandering waar we voor staan helpt allicht ook niet?

“Nee, uiteraard niet, we zien de droogte bijna voor onze ogen almaar erger worden. Het is eerlijk gezegd zelfs nog erger en extremer dan wetenschappers aanvankelijk voorspeld hadden. Het positieve daaraan is dat er nu toch wel een bewustzijn groeit rond water. Het probleem wordt algemeen onderkend. Ook door de politiek: het is geen toeval dat een plan als de Blue Deal nu naar boven komt.”

Hoe sta jij tegenover dat plan? 

“Ik ben blij dat het er is. Het is geen holle doos, of een vrijblijvend ‘proefproject’ of een ‘demoproject’ of iets in die trant. Dat de regering er bijna een half miljard euro belastinggeld voor vrijmaakt, bewijst dat. Wat ook goed is, is dat het een allesomvattend plan is. Het gaat over zo’n 70 maatregelen, van natuurlijke oplossingen over technische oplossingen, tot lekdetectie, het aanleggen van buffers, het ontharden van de omgeving, noem maar op. Allemaal structurele maatregelen die echt een verschil gaan maken.”

Wat is je favoriete maatregel?

“Ah, dat wordt mij vaak gevraagd, maar ik antwoord altijd hetzelfde: al die maatregelen zijn allemaal even belangrijk en we moeten ze allemaal uitvoeren. Met één of twee of drie maatregelen zullen we er toch niet komen. Er staan grote infrastructuurwerken op de planning die jaren tijd zullen vragen, maar ook quick wins. Elk heeft zijn belang.”

Het waterprobleem is niet overal in België even erg. Is het bijvoorbeeld geen idee om water van de Kempen naar West-Vlaanderen te transporteren? 

“Er is al veel samenwerking tussen watermaatschappijen, maar je kunt moeilijk de Kempen leegpompen om heel België van water te voorzien. Dat is niet realistisch. Bovendien is het leggen van leidingen en transporteren van water erg duur en niet efficiënt. Op die manier is het ook niet realistisch om water bijvoorbeeld in Nederland of Frankrijk te gaan halen.”

Kan technologie ons niet helpen? Bijvoorbeeld door rioolwater op te waarderen.

“Daar ligt inderdaad nog heel veel potentieel. Je zou bijvoorbeeld rioolwater kunnen behandelen om akkers te beregenen. Soms is dat nu al mogelijk, als het water proper genoeg is. Als dat niet zo is, zijn er nog extra behandelingen nodig en die zijn wel erg duur. Maar ik denk dat we daar de komende jaren nog heel veel vooruitgang kunnen boeken. Je zou bijvoorbeeld ook het grondwaterpeil artificieel kunnen bijvullen, wanneer je een overschot aan water hebt. Bij hoge rivierpeilen, bijvoorbeeld. Dat overschot zou je dan in de bodem kunnen bewaren tot de momenten dat je het nodig hebt.”

En ontzilten van zeewater? 

“Ja, dat klinkt als de heilige graal natuurlijk, er zitten triljarden en triljarden liters water in de zee. Alleen zijn daar ook weer een paar problemen. Zo is die technologie peperduur. Als we dat intensief gebruiken, verdubbelt de kostprijs van ons water. Ten tweede is het zeer energie-intensief. En van energie hebben we in Vlaanderen ook al geen overschot. En ten derde zit je met een restproduct – zeezout – waar je vanaf moet. Sommige landen storten dat terug in de oceaan, maar dat is ecologisch met vuur spelen.”

Vergeten dan maar? 

“Het is geen basisoplossing, maar ik denk wel dat het kan werken als een soort van back-up. Bijvoorbeeld in de zomer aan de kust, want dan is daar een zeer grote vraag naar water en meestal een zeer laag aanbod. Op zo’n momenten kan ontzilting een goede aanvulling zijn.”

Hoe zal de situatie evolueren tegen, pakweg, 2030?

“De klimaatverandering zal allicht niet zomaar verdwijnen, dus dat bemoeilijkt een en ander wel. Maar voor de rest ben ik eigenlijk wel optimistisch. Ik denk dat het waterprobleem kan opgelost worden en dat tegen 2030 al veel maatregelen van de Blue Deal duidelijk zichtbaar zullen zijn. Ons grote geluk is dat we in België water hébben. We moeten er alleen beter mee omgaan. In de woestijn is er gewoonweg géén water. Dan staan wij er toch beter voor.”