De toekomst van ons waterbeleid
De Europese Kaderrichtlijn Water moet de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater garanderen voor alle EU-lidstaten en Zwitserland, en stelt tegen 2027 een zuiverings- en rioleringsgraad van 97 procent voorop. “Een serieuze uitdaging in ons waterbeleid”, zeggen onze experts.
Prof. dr. ir. Niko Verhoest.
Hydrologie en watermanagament, UGent
Wat is precies het probleem binnen jouw veld van expertise?
“De klimaatverandering heeft een grote impact op de beschikbaarheid van water. Zowel overstromingen als droogtes zullen vaker voorkomen. Beide fenomenen vereisen een andere aanpak. Tegen overstromingen zijn al diverse infrastructurele maatregelen geïnstalleerd, zoals gecontroleerde overstromingsgebieden. De strijd tegen droogtes staat in de startblokken. Met de Blue Deal heeft de Vlaamse regering alvast een goed waterbeleid opgesteld om de droogteproblematiek op een structurele manier aan te pakken. Ook de ecologische kwaliteit van het water in onze rivieren is belangrijk. Water is een kostbaar goed waarmee men doordacht moet omspringen. We moeten dus geïntegreerde oplossingen zoeken voor zowel kwaliteit en kwantiteit.”
Waar ligt de oplossing?
“Wat betreft de waterkwaliteit rolt men bestaande oplossingen verder uit: gescheiden rioleringen, afkoppelen van riolen op oppervlaktewater, maar ook het inperken van bemesting om de concentraties aan stikstof en fosfor in de rivierstelsels te doen afnemen. Om de impact van extreme weerfenomenen te reduceren is het cruciaal om hemelwater te bergen en te laten infiltreren in plaats van het direct af te voeren naar rivieren en zee. Ontharding van de bodem en het beperken van grondwateronttrekkingen kan de grondwaterstand weer op peil brengen. Tegen overstromingen zijn retentiebekkens en wadi’s een oplossing. Meer vegetatie in de steden en circulair watergebruik zijn werkpunten voor de toekomst.”
Zal de deadline gehaald worden? Hoe ziet de toekomst eruit?
“Het halen van de deadline van de Europese richtlijnen lijkt me weinig waarschijnlijk. De knelpunten zijn te talrijk, de middelen te schaars. Daarenboven zal men onze systemen extra uitdagen door de klimaatverandering die continue bijsturing vereist. We moeten er alles aan doen om de klimaatopwarming te temperen en maatregelen niet voor ons uit te schuiven omdat ze op korte termijn een negatieve economische impact hebben. Anders zullen we geconfronteerd worden met nog grotere uitdagingen. Onze oplossingen moeten duurzaam en futureproof zijn, waarbij we rekening moeten houden met realistische klimaatscenario’s. Maar duurzaam omgaan met water vergt ook een mentaliteitswijziging bij de burgers.”
Erik Grietens.
Beleidsmedewerker Bond Beter Leefmilieu
Wat is precies het probleem binnen jouw veld van expertise?
“Terwijl rioolaanleg de grootste kostenpost is in het Vlaamse milieubeleid zijn er in Vlaanderen nog altijd zo’n 400.000 woningen niet aangesloten op de riolering. Het afvalwater gaat dan rechtstreeks de beek in, een ware aanslag op de waterkwaliteit. Deze woningen aansluiten is een miljardeninvestering, omdat ze zich vooral bevinden in landelijke gebieden. In stads- en dorpscentra is er een rioleringsgraad van meer dan 95 procent omdat men in een aaneengesloten bebouwing woningen makkelijk op het rioolnetwerk kan aansluiten. Daar waar riolering ligt, komt bij hevige regenval dikwijls nog te veel regenwater in de riolen terecht die dan overlopen in zogenaamde ‘overstorten’; een bijkomend probleem voor milieuvervuiling.”
Waar ligt de oplossing?
“Te veel landelijke bebouwing staat nog op de kaart als ‘nog te rioleren’ terwijl daar geen geld voor is. In landelijke gebieden kan men veel beter inzetten op individuele of kleinschalige waterzuivering, bijvoorbeeld met rietvelden. Zo kun je dure rioleringskosten vermijden. Bovendien moet nieuwbouw zonder riolering of eigen zuivering verboden worden. Door regenwater af te koppelen van de riolering dringt men het probleem van ‘overstorten’ terug. Het regenwater wordt dan gedeeltelijk opgevangen in een waterput, terwijl de rest in de bodem kan sijpelen. Zo zorg je voor een beter grondwaterpeil, voorkom je uitdroging van de ondergrond en behoren rosse gazons tot het verleden. Een win-winsituatie voor iedereen in het waterbeleid.”
Zal de deadline gehaald worden? Hoe ziet de toekomst eruit?
“De deadline van 2027 halen we niet, zeker niet als we voortdoen met ‘business as usual’. We moeten prioriteit geven aan groene oplossingen en minder vaak kiezen voor grijze infrastructuur en verharding van de bodem in het nieuwe waterbeleid. Vlaanderen heeft structureel nood aan een betonshift: minder bouwen in open ruimte, meer in stads- en dorpscentra. Anders blijven we dweilen met de kraan open en betalen we ons gebrek aan ruimtelijke ordening cash aan nieuwe riolering en watervervuiling. De werkpunten om het waterbeleid in Vlaanderen te verbeteren zijn talrijk. Veel maatregelen zijn nu gericht op de beschikbaarheid van water, maar wij pleiten ook voor meer aandacht voor duurzaam watergebruik en een ecologische watervoetafdruk.”
Wim Van Gils.
Adviseur Waterbeleid Minaraad
Wat is precies het probleem binnen jouw veld van expertise?
“Waterbeleid treedt nog te veel als sector op, terwijl de echte uitdagingen voor het watersysteem veel breder zijn. Om te beginnen is er het ruimtegebruik: verharding van de bodem en waterafvoer dragen bij aan droogte en waterschaarste. Verspreide bebouwing maakt de aanleg van riolering erg duur. Verder veroorzaken de huidige landbouwpraktijken grote verliezen aan stikstof, fosfor en pesticiden. Ook bodemverdichting, drainage en irrigatie dragen bij tot droogte en overstromingen. Het is niet alleen aan de overheid om hiervoor oplossingen te zoeken. Klimaatverandering leidt tot nieuwe kwetsbaarheden, maar gedragsverandering blijft uit: veel burgers en bedrijven gebruiken water alsof het eindeloos voorradig is.”
Waar ligt de oplossing?
“Het terugdringen van het ruimtebeslag en het verminderen van de bodemverharding, zoals aangekondigd in het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen, zijn cruciaal. Meer groenblauwe infrastructuur zal helpen om overstromingen, hittegolven en droogteperiodes tegen te gaan. Ook de landbouw staat voor erg grote uitdagingen. Het zou interessant zijn een nieuw verdienmodel te creëren in de landbouwsector waarbij boeren bijvoorbeeld beloond worden om ons waterkapitaal te verhogen. Het droogtebeleid zou meer moeten focussen op waterbesparing, in plaats van het zoeken naar andere bronnen. Zowel de organisatie als de financiering van de waterzuivering is aan een stevige hervorming toe.”
Zal de deadline gehaald worden? Hoe ziet de toekomst eruit?
“Om tegen 2027 de doelen te kunnen halen voor de meeste waterlichamen, is er een doortastender en slim waterbeleid nodig. Een verschuiving van grijze naar groene investeringen is een must als we de waterschaarste willen tegengaan. Ook een betere samenwerking tussen gemeenten en waterbeheerders is nodig, waarbij we de middelen kunnen koppelen aan de verantwoordelijkheden. Het herstel van onze watersystemen heeft meer tijd nodig: de schade van kanalisering, waterbodemvervuiling of overexploitatie kan niet zomaar ongedaan gemaakt worden. Maar de overheid kan dit niet alleen: een grotere bewustwording bij de burgers en de bedrijven omtrent de waarde van water dringt zich op voor de toekomst.”