De temperatuur van het zeewater stijgt, onze bezorgdheid niet (genoeg)

De huidige temperatuurstijging van het zeewater wereldwijd overstijgt de extreemste voorspellingen. De toekomstperspectieven die hieraan verbonden zijn, zijn zeer zorgwekkend. Als we willen dat die niet uitkomen, moeten we de feiten meer dan ooit durven benoemen en ernaar handelen. 

De vele grafieken die de afgelopen maanden duchtig werden gedeeld op sociale media en in de kranten behoeven weinig interpretatie: het zeewater was nog nooit zo warm. Sterker nog, de uitschieter die dit jaar wordt waargenomen overtreft de negatiefste wetenschappelijke voorspellingsmodellen. “Die forse temperatuurstijging belangt ons allemaal aan, omdat de mariene ecosystemen ons heel wat diensten verlenen waar wij als mens van profiteren. Die komen nu dus onder druk te staan”, vertelt Jan Mees, algemeen directeur van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ). 

Cascade van gevolgen 

Mees doelt hiermee op de zee als cruciale bouwsteen van onze biodiversiteit en voedselvoorziening. “Mede door het warme zeewater sterven enerzijds de kleinste organismen zoals fytoplankton en zoöplankton deels af. Omdat die de basis vormen van het hogere leven, raken de voedselwebben verstoord. Anderzijds dreigt ook de zogenaamde synchroniciteit van de levenscycli volledig in de war te raken. Denk hierbij aan vissenlarven die op een moment verschijnen dat hier niet geschikt voor is, waardoor vispopulaties in elkaar stuiken.” 

Diezelfde micro-organismen fungeren bovendien ook als een biologische pomp die overtollig CO2 opslaat. Omdat dit na afsterven op de diepzeebodem terechtkomt, is het bijgevolg voor lange tijd niet meer beschikbaar voor de atmosfeer en wordt het broeikaseffect niet verder versterkt. “Zo’n 90 procent van de opwarming door broeikasgassen is op deze manier geabsorbeerd. De oceaan is eigenlijk de airco van onze planeet”, aldus Mees. 

Nog een bijkomend element in dit verhaal zijn de zeestromingen. Ook die dreigen grondig verstoord te raken. “Omdat hierdoor warmere stromingen in contact dreigen te komen met de ijskappen, leidt dit mogelijk tot verdere versnelling van het smeltproces en snellere verhoging van de zeespiegel”, stelt oceanograaf Peter Landschützer, onderzoeksdirecteur van het VLIZ. 

Drastische koerswijziging dringt zich op 

Een verderzetting van de temperatuurstijgingen en hittegolven in de zee staat met andere woorden potentieel gelijk aan een cascade van gevolgen op ecosysteemniveau. “Dat soorten migreren onder druk van omstandigheden of dat systemen veranderen is van alle tijden. Maar de snelheid waarmee ze zich nu moeten aanpassen maakt ontwrichtingen onafwendbaar”, vult Francis Kerckhof, marien bioloog verbonden aan het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN), aan.  

Dit alles doet de vraag rijzen: is dit doemscenario nog te voorkomen? “De wereldwijde temperatuurstijging van dit jaar heeft ons verrast en zorgt binnen de community van oceaanwetenschappers voor grote bezorgdheid”, klinkt het in koor. “Wij gaan normaal steeds uit van scenario’s waarbij we het tij nog kunnen keren, maar in dit geval lijken bepaalde tipping points, waarna de ecosystemen onherstelbaar beschadigd zijn en niet meer kunnen herstellen, steeds dichterbij te komen”, vult Mees aan. 

Om dit alsnog te kunnen vermijden, moet er dus meer dan ooit worden ingezet op concreet beleid dat een drastische koerswijziging mogelijk maakt. Op internationaal niveau werden er op dit vlak zeker al stappen gezet. Zo riepen de Verenigde Naties het huidige decennium al uit tot ‘Ocean decade’ en is het herstellen van de oceaan ook een van de centrale missies van de EU tussen nu en 2030. 

“De concrete vertaling van deze doelstellingen schiet in de praktijk echter vaak tekort. Zo zijn er nog steeds geen beheersmaatregelen voor de mariene beschermde gebieden. Een echt passend nationaal beleid hebben we dus nog steeds niet”, pikt Kerckhof hierop in. Daarom is het meer dan ooit van belang dat de feiten benoemd worden en er wordt ingezet op bewustmaking bij de bevolking en de politiek. “De oceaan is voor veel mensen iets wat ver van hun bed staat, maar we moeten beseffen dat dat niet klopt”, besluit Mees.