Viraal gaan

Het nieuws dat er in China mensen stierven aan een onbekend besmettelijk virus ging razendsnel de wereld rond. Desondanks de constante berichtgeving over het Coronavirus zit het publiek tussen twee muren. In het Westen steken valsheden over dergelijke ziekteverspreiding al te vaak hun kop boven op sociale media. 

De lege straten, verlaten gebouwen en mensen die vechten voor schaarse medicijnen schetsen een beeld dat doet denken aan een horrorfilm. Nochtans is dat momenteel de realiteit in de Chinese stad Wuhan, ground zero van het Coronavirus. Het filmachtige scenario werd in een verblindend tempo opgepikt door de media, en nadat de Wereldgezondheidsorganisatie een Wereldwijde Noodtoestand uitriep, schakelde de berichtgeving over het virus nog een versnelling hoger.

Net als een infectie

Het is geen toeval dat internetfenomenen bepaalde woordenschat delen met bepaalde ziektes. Een virale infectie verspreidt zich razendsnel dankzij hoe verbonden onze wereld is. Maar virale informatie op het internet doet dit nog sneller. Een onbekend besmettelijk virus waar dagelijks mensen aan sterven is angstaanjagend. Maar ook best fascinerend. Het is dus geen verrassing dat veel media hun neus spitsten naar de geur van clicks. Maar die waterval van informatie bevat vaak valsheden die zich – net als een infectie – inwortelen en schade aanrichten.

Vleermuizensoep

De helft van de meest gedeelde links op Facebook omtrent het Coronavirus zijn sterk overdreven, zaaien angst, of construeren een verhaal dat de Westerse wereld maar al te graag slikt. Om het de dag erna terug uit te kunnen spuwen tijdens de koffieklets op het werk. Het prominentste voorbeeld daarvan is het verhaal van de vleermuizensoep. The Daily Mail postte een artikel op Facebook waarin te lezen was dat het Coronavirus ontstaan zou zijn doordat enkele Chinese inwoners soep aten met zieke vleermuizen in. Het artikel werd meer dan 96.000 keer gedeeld op Facebook.

Hoe foutieve informatie viraal gaat…

Het vleermuizensoep-verhaal is een uitstekend voorbeeld van dat soort krachtige foutieve informatie. Dingen worden uit hun context genomen en opnieuw verpakt op een manier die bestaande ideeën versterkt. In dit geval werden beelden uit 2016 gebruikt van een Chinese vrouw die geniet van een soep met een vleermuis in. Die beelden werden vervolgens gelinkt aan het feit dat vleermuizen mogelijke dragers van het Coronavirus zijn. Om zo een verhaal te spinnen dat aanleunt bij de Westerse fascinatie voor Chinezen en hun ‘bizar’ eetgedrag.

Gevolgen van framing

Het is een trend die we al eerder zagen. Toen het Zikavirus uitbrak in 2017 verschenen er op internet allerlei foutieve claims. Zoals het idee dat het virus verspreid werd door illegale immigranten. Of de stelling dat de opwarming van de aarde het virus dodelijker zou maken. Die geruchten haalden volgens onderzoekers aan de University of South Florida drie keer zo veel shares als echte verhalen. Dit soort framing weerhoudt mensen ervan om zo’n virus nuchter te bekijken. Mensen met een zeker probleem jegens immigranten werden onnodig bang worden voor het virus. Terwijl mensen die niet in de opwarming van de aarde geloofden dachten dat het Zikavirus zwaar overschat werd.

Het gevolg was dat na de uitbraak van het Zikavirus in Miami de bevolking zich opsplitste. Volgens de ene persoon was het virus geen bedreiging, volgens de andere bevonden ze zich in een crisisgebied, en nog anderen poneerden dat het virus losgelaten werd door hun eigen regering. Die verschillende opvattingen gingen vervolgens oorlog voeren op het internet, en uiteindelijk had niemand nog een helder beeld van hoe om te gaan met het virus.

Misinformatie

Ook tijdens de uitbraak van het ebolavirus deed de viraal overmatige berichtgeving meer slecht dan goed. De verspreiding van fake news tijdens de ebola-uitbraak in Nigeria in 2015 had tot gevolg dat mensen gingen baden in zout water, omdat ze geloofden dat ze daardoor niet besmet zouden raken. Dat nepnieuws veroorzaakte twee doden. Daarnaast moesten hulpdiensten zich vermommen in burgerkledij om patiënten te kunnen helpen, omdat misinformatie zorgde voor een wantrouwen tegenover buitenstaanders in medische kledij.

Nochtans zijn het niet alleen Westerse journalisten die meewerken aan een onvolledig beeld. In het geval van het Coronavirus hadden de Chinese autoriteiten een strakke grip op welke informatie de wereld ingestuurd wordt. WeChat, de Chinese social media app, waarschuwde gebruikers dat iedereen die “geruchten verspreidt” speelt met een mogelijke gevangenisstraf.

Meer over de start van de geruchten…

China’s gevoeligheid inzake informatie had een belangrijke rol in de gebeurtenissen kort na de uitbraak van het virus. Volgens Caixin Media, één van China’s grootste professionele nieuwsdiensten, begon de hele situatie al zo vroeg als 8 december. De eerste patiënt was uitbater van een kraampje op de Huanan Zeevruchtenmarkt. Die markt is zo groot als zeven voetbalvelden en meer dan 1000 kraampjes steken er als grassprieten uit de grond. Het aantal geïnfecteerde mensen nam razendsnel toe, en wetenschappers in Wuhan hadden begin december al een vermoeden dat er sprake was van een onbekend besmettelijk virus. Meer en meer geruchten over de nieuwe ziekte gingen viraal de ronde.

Geen commentaar

De Chinese maatschappij wordt continu in de gaten gehouden door hun eigen Big Brother, de oppermachtige Communistische Partij van China. Wanneer de autoriteiten te zien kregen dat er gekletst en geroddeld werd over de nieuwe ziekte, besloten ze stappen te ondernemen. Dokters en ziekenhuizen werden verboden om viraal informatie over de patiënten te verspreiden. De overheidsdiensten in Wuhan waren zo laat als 31 december nog steeds aan het pleiten dat er geen bewijzen waren dat de ziekte overdraagbaar was tussen mensen.

Zijn gangetje

China’s obsessie met het behouden van een stabiele overheid zorgde ervoor dat het beperken van viraal angstaanjagende informatie voor hen prioriteit was. En dus, terwijl wetenschappers druk aan het werk waren om het virus te bestuderen, ging het normale leventje gewoon verder. Tot 17 januari waren toeristische instanties uit Wuhan bezig met festiviteiten voor het Chinese Nieuwjaar, en werden er honderdduizenden tickets uitgedeeld voor attracties in Wuhan. Op 19 januari organiseerde een residentiële wijk in Wuhan ook nog gewoon een feest voor 40.000 inwoners.

Open stad

Er waren geen pogingen om het aantal mensen dat de stad binnenkwam te beperken. Gedurende de meest kritische fase voor het controleren van de uitbraak was Wuhan uiteindelijk een open stad, waar dagelijks mensen konden komen en gaan. De laksheid gedurende die eerste weken zorgde ervoor dat het als noodzakelijk werd gezien om uiteindelijk dramatische maatregelen te nemen.

Op 23 januari, om 2u ’s nachts, gaven de autoriteiten in Wuhan viraal het bevel om de stad af te sluiten. Bussen, trams en vliegtuigen werden stilgelegd. In minder dan twee dagen tijd werden 14 steden in de provincie Hubei, een gebied met 35 miljoen inwoners, onder quarantaine geplaatst.

Geen publiek leven

Da Shiji, journalist uit Wuhan, heeft het Chinees Nieuwjaar nog nooit zo stil geweten. De wegen, normaal geplaagd door files, zijn nu leeg. Alle publieke plaatsen zijn ontoegankelijk. Er is geen publiek leven. Inwoners van Wuhan getuigen dat ze sinds de invoering van de quarantaine viraal geen informatie meer krijgen. In die stilte groeit angst. In Wuhan zitten nu 11 miljoen mensen te wachten. Niet op een spectaculaire verlossing, maar op openheid en een concreet actieplan.