De vier pijlers van een circulaire economie

Een circulaire economie is een gesloten economisch systeem dat duurzaam gebruik van grondstoffen vooropstelt. Energie uit hernieuwbare bronnen wordt zo volledig mogelijk opnieuw opgenomen in het productieproces. Hiermee onderscheidt het zich van een lineaire economie waarbij opgebruikte bronnen als afval achterblijven. De circulaire economie is een na te streven doel, ook al is complete circulariteit niet altijd even gemakkelijk te bereiken.

Hernieuwbare energie

De circulaire economie ziet in dat fossiele brandstoffen eindig zijn. Daarom zet ze in op hernieuwbare energiebronnen zoals de zon, wind en water. In tegenstelling tot fossiele brandstoffen zijn deze bronnen altijd beschikbaar. Zolang de zon immers schijnt, de wind waait en het water stroomt, is er energie voorhanden.

Bovendien is hernieuwbare energie intussen uitgegroeid tot een van de goedkoopste manieren om elektriciteit op te wekken. Volgens Mijnenergie.be komt dit doordat ze niet afhankelijk is van olieprijzen en nog steeds voor een groot deel wordt gesubsidieerd. Daarnaast groeien de investeringen in hernieuwbare energie elke dag, wat resulteert in een groter aanbod. De wet van vraag en aanbod is simpel: hoe groter het aanbod, hoe lager de prijzen.

Een van de meest bekende leveranciers van hernieuwbare energie zijn zonnepanelen. Door zonnestralen in energie om te zetten, voorzien zij tal van huishoudens en bedrijven van elektriciteit. De overtollige energie kan bovendien worden opgeslagen voor later gebruik. Van afvalstoffen is geen sprake. Het materiaal waaruit de panelen vervaardigd worden is echter ook van belang. De oudste zonnepanelen zullen namelijk binnen enkele jaren aan vervanging toe zijn. Het spreekt voor zich dat die recycleerbaar moeten zijn, maar momenteel bestaan ze veelal uit toxische grondstoffen.

Ketensamenwerking en natuurlijk kapitaal

Binnen een circulaire economie hangen alle onderdelen samen. De afvalstoffen van het ene product worden de energiebronnen voor het volgende en ook bedrijven zelf geraken in hetzelfde proces verwikkeld door gebruik te maken van elkaars middelen. Dit is het idee van een closed loop. Een circulaire economie kent geen losse eindjes, want alle ‘eindes’, of het nu afvalstoffen of finale producten zijn, worden opnieuw in het systeem opgenomen.

Dit cyclisch systeemdenken verschilt radicaal van de lineaire economie, het systeem waar we vandaag de dag nog veelal gebruik van maken, maar waar we met het oog op het klimaat best zo snel mogelijk vanaf stappen. Bij een lineair productieproces denkt men immers rechtlijnig van grondstof tot eindproduct waarbij afvalstoffen buiten het systeem vallen. Dit resulteert in afval en vervuiling. Door circulair alle aspecten van het productieproces in rekening te brengen, voorkom je dat.

Op die manier houdt een circulaire economie ook het natuurlijk kapitaal in stand. Dit is de verzameling van alle stoffen die de natuur te bieden heeft en die mensen kunnen gebruiken om in hun eigen onderhoud te voorzien. Binnen de natuur hangen al deze ‘diensten’ in een nauwkeurig evenwicht. Overtollig gebruik door mensen verstoort dit evenwicht, met kwalijke gevolgen voor het milieu. Door in een kringloopsysteem ook aan de natuur terug te geven, blijft het natuurlijk kapitaal in staat ook zichzelf in evenwicht te houden.

Nieuwe verdienmodellen

Overschakelen naar een nieuw economisch systeem brengt heel wat veranderingen met zich mee. Niet enkel de denkwijze van bedrijven en overheden moet men aanpassen om ze mee aan boord te krijgen. Ook businessmodellen en de daarmee gepaarde inkomsten zullen grondig veranderen binnen een circulaire economie. Het mediabedrijf Greenbizz Group onderzocht dit.

Door bijvoorbeeld hernieuwbare bronnen in een circulair systeem te hergebruiken verhoog je voorspelbaarheid en controle. Tegelijkertijd verlaag je dus risico’s, wat de levering van producten enkel efficiënter maakt. Dit verlaagt de kosten voor bedrijven, leveranciers en klanten aanzienlijk. Bovendien bespaart het heel wat geld om afvalstoffen opnieuw in het productieproces op te nemen. Bronnen die men anders zou weggooien, krijgen een nieuwe waarde en hoeven niet opnieuw te worden aangekocht.

Een ander nieuw idee binnen het circulair systeem is het delen en huren van middelen. In plaats van eigen stoffen aan te kopen, waarbij je rekening moet houden met zowel overcapaciteit als onderbenutting, huur je het nodige van andere bedrijven. Overschot kun je dan weer teruggeven, opnieuw investeren of verder verhuren aan andere instanties. Dit model is extra winstgevend voor bedrijven die middelen genereren met hoge productiekosten, aldus Greenbizz Group. In plaats van voor veel geld producten te blijven verkopen, verhuur je je producten waarna je ze weer terugkrijgt. Zo moet je heel wat minder produceren, wat resulteert in minder kosten en minder milieuvervuiling.

Productontwikkeling

Ook productontwikkeling speelt een cruciale rol in een circulaire economie. Je gebruikt je producten immers liefst meer dan één keer, en als ze dan toch in de vuilbak belanden, dan na enkele herstellingen en met de mogelijkheid tot recyclage. Vlaanderen Circulair, het knooppunt en de inspiratie voor circulaire economie in Vlaanderen, ziet twee effecten van circulaire economie op de productontwikkeling.

Enerzijds moet een ontwikkelaar oog hebben voor ecodesign of de levenscyclus van het product en dus rekening houden met het volledige plaatje. Er moet niet enkel naar de betaalbaarheid gekeken worden, maar ook naar de nodige grondstoffen en de impact ervan. De hele levenscyclus van het product analyseert men in een zogenaamde ‘life cycle analysis’. Een product dat herstelbaar, modulair, upgradable en robuust is, gaat langer mee. Ook is het belangrijk doorheen die lange levensduur de impact van het gebruik op de omgeving in de gaten te houden, net als wat er achteraf met het product gebeurt. Idealiter wordt het product of de onderdelen ervan hergebruikt of gerecycleerd, hetzij tweedehands hetzij terug bij de ontwikkelaar.

Systeemdenken

Nog meer doorgedreven dan life cycle analysis is anderzijds het eerdergenoemde systeemdenken. De ontwikkelaar gaat dan het hele systeem en alle onderlinge verbanden in vraag stellen. In plaats van een nieuwe auto te designen, herdenkt de designer mobiliteit als geheel, verbonden met energie, materialen, verantwoorde productie doorheen de keten, welzijn en omgeving. Zo kom je dan tot elektrische wagens, netwerken van laadpunten en deelsystemen. Als je dat doortrekt, verlegt de designer uiteindelijk de focus van het product naar een product-as-a-service, waarbij vooral de dienstverlening rond het product centraal staat. Doorheen dit denkproces is regeneratief design de heilige graal. In plaats van dat het product zo weinig mogelijk uitstoot, draagt het systeem actief bij tot hernieuwing en versterking van de planeet.