Afval bestaat niet
Reduceren, hergebruiken, recycleren. Tot zover de drie basiselementen voor een duurzaam afval- en materialenbeleid. Een vierde pijler mikt op herstel en zet de uitdaging op scherp. “De ambities gaan van ‘repair’ tot ‘regenerate’, als hoogste sport van de ladder.”
Toen in de jaren negentig van de vorige eeuw de eerste afvalbeleidsplannen in ons land werden ontvouwd, was de ‘ladder van Lansink’ hét na te volgen model. “De Nederlandse politicus Ad Lansink had een filosofie in zes trappen bedacht over hoe afval het best benaderd werd”, zegt Jan Verheyen, woordvoerder van de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM). “Preventie stond voorop. Als afval niet te vermijden viel, waren hergebruik en recyclage de verkieslijkste opties. Pas in laatste instantie moest worden gedacht aan verwijdering via verbranding of desnoods storten.”
Het recentere triple-R-model – reduce, reuse en recycle – is in die zin een alternatieve vertaling van een afval- en materialenbeleid dat OVAM al een paar decennia voorstaat, verduidelijkt Verheyen. “Er is in het verleden sterk gefocust op de drie pijlers uit dat model. Maar de factor ‘herstel’ waarmee men de formule nu uitbreidt, zat eigenlijk al van bij het begin in de aanpak vervat. Ik denk met name aan de tweedehands- of kringloopwinkels waar ‘repair’ een basisprincipe is. Jaarlijks wordt ongeveer elf kilogram hergebruikt materiaal per Vlaming ingezameld, waarvan er vier à vijf kilogram wordt verkocht. Aan de grondslag ligt een stelsel van herstelarbeid met sociaal oogmerk dat vrij uniek is in de wereld.”
Ook de repaircafés en andere circulaire projecten waartoe OVAM organisaties wil inspireren, hebben als doel om de materialenvoetafdruk kleiner te maken. “Puur op het vlak van afvalpreventie, -inzameling en -verwerking zijn we in Vlaanderen goed bezig. Ongeveer 70 procent van ons afval krijgt een tweede leven. Tegelijk ligt onze materialenimpact nog altijd een stuk te hoog. Een belangrijke doelstelling is om deze tegen 2030 met 30 procent te doen dalen. Niet voor de hand liggend in een tijd waar zoveel gsm’s in omloop zijn en een tweede of zelfs derde televisie of computer geen uitzondering is.”
Ongeveer 70 procent van ons afval krijgt een tweede leven. Tegelijk ligt onze materialenimpact nog altijd een stuk te hoog.
We leren het consumeren niet makkelijk af. Soms zetten goedbedoelde ecologische overwegingen ons zelfs aan om nog meer te verbruiken. Het ‘rebound-effect’ is een bekend en vaak bestudeerd verschijnsel, zegt hoogleraar milieueconomie aan de KU Leuven Johan Eyckmans. “Voorbeelden uit ons privéleven zijn niet ver te zoeken. Zodra we onze klassieke gloeilampen vervangen door ledlampen, zijn we er minder op attent om ze uit te doen omdat ze toch veel minder energie verbruiken. En als we de ene dag een CO2-compensatie betalen voor ons vliegticket, voelen we ons een volgende keer minder schuldig om dan toch die tweede citytrip te boeken.”
In het extreemste geval doen we daarmee al het potentieel van onze milieu-inspanning teniet. De toevoeging van een component ‘restore’ aan de 3R-formule, kan het rebound-effect ten dele tegengaan. Maar dan moeten de ambities wel voldoende groot zijn. “Dan hebben we het over een soort circulaire economie next level, die niet alleen de schade beperkt, maar ook herstelt”, verduidelijkt professor Eyckmans.
“Sterke casussen komen uit de regeneratieve landbouw, waarbij men niet alleen de bodemverstoring minimaliseert. Maar zelfs probeert om de grond te verrijken en de biodiversiteit te verbeteren en versterken. Er zijn bijvoorbeeld ook verschillende pilootprojecten lopende, onder meer gesponsord door de Bill & Melinda Gates Foundation. Daarbij tracht men om CO2 uit de atmosfeer te capteren en in vaste vorm te fixeren.”
Een fractie van gigantische winsten schenken aan goede doelen voor het milieu neigt ergens wel naar greenwashing, maakt Eyckmans de bedenking. Alleszins, voor organisaties die impact willen maken met hun herstelinitiatieven is de kern van de motivatie belangrijk. “Bij ‘restore’ en ‘regenerative’ is de essentie doing good. Dat is nog een pak ambitieuzer dan doing no harm. ‘Repair’ kan een eerste stap zijn in herstel, ‘regenerate’ is de hoogste sport van de ladder.”