Patiëntveiligheid: een holistische aanpak voor een complex probleem
Waar mensen werken, gebeuren al eens fouten. Dat geldt ook voor onze ziekenhuizen. Gelukkig is een veilige en kwaliteitsvolle zorg de laatste decennia wel steeds nadrukkelijker op de radar gekomen, ook bij de overheid. Als patiënt wil je immers graag het ziekenhuis verlaten met een verbeterde gezondheid, niet met bijkomende klachten.
Wat is patiëntveiligheid?
Als we het hebben over patiëntveiligheid, is de eerste vraag uiteraard: wat is dat precies? De WGO (Wereldgezondheidsorganisatie) definieert het als ‘de preventie van incidenten met negatieve lichamelijke of psychische gevolgen voor de patiënt binnen de gezondheidszorg’.
In de Benelux zitten we, wat patiëntveiligheid betreft, gelukkig op de goede weg. Desondanks loopt een patiënt bij elk bezoek aan het ziekenhuis nog steeds het risico dat er bij de zorgverlening vergissingen gebeuren of incidenten voorvallen. Incidenten en vergissingen die, los van de medische toestand van de patiënt, extra lichamelijke of psychische schade veroorzaken. Dit soort voorvallen leidt niet enkel tot onnodig leed of zelfs voortijdige sterfte, ook de druk die ze op het gezondheidszorgsysteem zetten, valt niet te onderschatten.
Cijfers
Enkele cijfers maken een en ander duidelijk. Uit onderzoek blijkt dat in Nederland zich tijdens 2,3% van de ziekenhuisopnames een incident voordeed dat te vermijden viel. Dat is dus in bijna één op de veertig opnames. Van die gevallen leidt 7,8% mogelijk tot de dood van de patiënt1. Gelukkig kwam het niet telkens zo ver. Recente cijfers voor België zijn niet meteen voorhanden. Onderzoek uit 2006 toonde aan dat minstens één patiëntveiligheidsincident zich voordoet bij 6,32% van de heelkundige en 7,12% van de niet-heelkundige patiënten2. Op internationaal vlak maken, in een doorsnee ontwikkeld land, zorgincidenten die de patiënt schade berokkenen, 15% van de acute zorgkosten uit3.
Gezondheidszorg is een complexe omgeving. Fouten worden niet met opzet gemaakt. Ze zijn heel vaak het product van menselijke vergissingen, communicatiefouten, een hoge werkdruk en onnauwkeurigheden. Soms zijn die fouten systematisch, bijvoorbeeld door verkeerde processen en werkmethodes, soms gebeuren ze ook ad hoc. Missen is en blijft menselijk, helaas ook in de gezondheidszorg. Waar mensen werken, zullen altijd en onvermijdelijk “fouten” gemaakt worden.
Goed nieuws
Er is ook goed nieuws: heel veel van dit soort incidenten kan voorkomen worden. Volgens schattingen zelfs tot 70%3. De basis om hiertoe te komen is een op patiëntveiligheidsgerichte organisatiecultuur. Een cultuur die met andere woorden sterk inzet op bewustmaking van de risico’s en de nodige vorming om ze te vermijden en die de nadruk legt op zin voor verantwoordelijkheid van elkeen.
Positieve aanpak
En er spelen nog zaken mee. In zorginstellingen moet een klimaat heersen waarin de zorgverleners zelf zich veilig genoeg voelen om incidenten getrouw te rapporteren of risico’s daarrond aan te kaarten. Uit fouten of bijna-missers leren, kan enkel en alleen door ze bespreekbaar te maken. Dat kan door bijvoorbeeld de onmiddellijke relatie tussen fout en sanctie om te buigen naar een meer “lerende” omgeving met een cultuur om naar het juiste te streven. Daarbij moet men niet enkel leren uit de fouten, maar ook uit de zaken die goed gaan. Een positieve aanpak, dus.
Een ander hulpmiddel om risico’s in te perken en ze te voorkomen, is technologie. Dit kan helpen bij een goede uitwisseling van informatie, bij het automatiseren van administratieve taken of het ondersteunen van de klinische besluitvorming.
Al deze technologische oplossingen bestaan vaak al langer. Maar ze kunnen enkel en alleen ingezet worden als er bij de gebruikers het juiste draagvlak wordt gecreëerd. Met andere woorden: aan een doeltreffende implementatie hangt ook een stuk change management vast. De eindgebruiker, de mens dus, heeft nog altijd de sleutelrol in het nastreven van goede patiëntveiligheidsresultaten en kwaliteit van zorg. Hoe goed en slim de technologie ook is.
Vier incidenten
Van de velerlei soorten incidenten die voorkomen in een ziekenhuis zijn er vier die samen goed zijn voor bijna twee derde van de ziektelast en de daaraan verbonden kosten. Maar ook hier: er bestaan oplossingen om deze in te perken.
Zorginfecties
De eerste zijn zorginfecties. In ons land lopen iets meer dan 7% van de patiënten die in een ziekenhuis worden opgenomen, een zorginfectie op4. Het gaat onder meer om infecties na een operatie, infecties door het inbrengen van katheters. Dit soort infecties eisen een stevige tol. Als gevolg van zorginfecties sterven in de hele Europese Unie elk jaar ongeveer 37.000 patiënten5. De kosten die met de infecties gepaard gaan, worden in Europa op plusminus 7 miljard euro geschat6. Naast de medische impact en kosten, tasten ze ook het imago en de reputaties van de ziekenhuizen aan en brengen ze mogelijkse juridische kosten mee.
Antimicrobiële resistentie
Een tweede aandachtspunt is antimicrobiële resistentie. Vandaag zijn naar schatting ruim 63% van de infecties met antibioticaresistente bacteriën gerelateerd aan de zorg7. Ze leiden tot een hogere sterftegraad, de behandeling ervan is vaak zeer duur en ze verlengen de gemiddelde verblijfsduur van de patiënt in het ziekenhuis, van 4,9 tot 9,3 dagen8. Naast de medische en economische belasting van het ziekenhuis legt antimicrobiële resistentie ook een organisatorische (isolatie van de patiënt) en administratieve (rapportering) druk op het ziekenhuis.
Sepsis
De derde pijler is sepsis, wat in volksmond vaak ‘bloedvergiftiging’ wordt genoemd. Sepsis is een extreme ontstekingsreactie van het lichaam op een infectie. Er kunnen heel wat oorzaken zijn. Van een wondje in de voet, over een longontsteking tot pakweg een ontsteking van de urinewegen… Het kan allemaal leiden tot sepsis. De gevolgen kunnen ernstig zijn: Afhankelijk van land tot land kent 15 tot 50% van de sepsisgevallen een dodelijke afloop9. Met elk uur uitstel van behandeling met gerichte antibiotica stijgt het mortaliteitsrisico met 7,6%10. Sepsis komt ook relatief vaak voor, zowat 15% van de patiënten op een intensieve zorgafdeling hebben een ernstige sepsis. Bij twee derde daarvan is zelfs sprake van een ‘septische shock’11. De gemiddelde kost? Zowat 2.250 euro per dag en 29.102 euro per opname in de intensive care-eenheid12.
Medicatiefouten
Een vierde incidentensoortzijn de medicatiefouten. In een ideale wereld zouden er in het diagnose- en medicatiemanagement nooit fouten sluipen, maar helaas is dat een utopie, dat tonen de cijfers aan. Ongeveer 18 tot 56% van de medicatiefouten kunnen mogelijks schadelijk zijn voor de patiënt13. Fouten die te voorkomen waren.
In het zeer brede productportfolio van BD nemen de oplossingen waarmee deze vier soorten incidenten voorkomen kunnen worden, een belangrijke plaats in.
Oplossingen
In het zeer brede productportfolio van BD nemen de oplossingen waarmee deze vier soorten incidenten voorkomen kunnen worden, een belangrijke plaats in. Het zijn vaak holistische, afdelingsoverschrijdende oplossingen die met elkaar verweven zijn. Met betrekking tot zorginfecties vermijden gaat het om oplossingen die zowel inzetten op infectiepreventie als op infectiebeheersing.
Het gaat bijvoorbeeld om technologieën die toelaten om snel te screenen op microbiële besmetting om zo een eventuele besmetting bij opname op te sporen. Of om technologieën die toelaten organismen te kweken en te identificeren om ze vervolgens te testen op antibiotische gevoeligheid. Anderzijds ook om oplossingen die het risico op een infectie tot een mininum beperken. Een dienstenoverkoepelend vasculairetoegangswegbeleid (Vascular Access Management/VAM), gebaseerd op best practices en in combinatie met evidence based product- en toolkeuzes kan hierin een groot verschil maken.
Last but not least, voorzien we ook een aanbod aan oplossingen voor medicatiemanagement en het beheer van de ziekenhuisapotheek. Op maat van het ziekenhuis en in functie van maximale veiligheid en kostenefficiëntie.
Hoe voorkomen?
Een complex gegeven als patiëntveiligheid dat vele facetten heeft en waarmee alle lagen van een zorginstelling te maken krijgt, wordt best meteen ziekenhuisoverkoepelend en multidisciplinair aangepakt. Dat kan enkel door een totaalaanpak te hanteren en systemen in te richten die een patiëntveilige organisatie ondersteunen. Dit moet gebeuren doorheen alle stappen van het zorgtraject. Van diagnostiek, over het verzamelen van samples tot het toedienen van geneesmiddelen en opzetten van projecten voor kwaliteitsverbeteringen. Op die manier werken we doeltreffende klinische besluitvorming in de hand en verlagen we het aantal veiligheidsincidenten, met betere resultaten voor de patiënt tot gevolg.
Met een uitgebreide portfolio van producten, dienstverlening en competenties biedt BD ondersteuning in onder meer de bevordering van een veiligheidscultuur. Alsook de preventie van patiëntveiligheidsincidenten over het hele zorgtraject heen en de implementatie van veilige, innovatieve technologie die bijdraagt tot patiëntveiligheid. Dit alles moet leiden tot de verzekering van de veiligheid van zowel patiënten als zorgverleners en het bereiken van meetbare, betekenisvolle resultaten.
Wenst u meer informatie over patientveiligheid, lees dan hier verder.
Referentielijst:
1) Zegers M et al. Adverse events and potentially preventable deaths in Dutch hospitals: results of a retrospective patient record review study. Qual Saf Health Care. 2009 Aug;18(4):297-302.
2) Van den Heede K et al. Adverse outcomes in Belgian acute hospitals: retrospective analysis of the national hospital discharge dataset. Int J Qual Health Care. 2006 Jun;18(3):211-9.
3) Luke Slawomirski, Ane Auraaen, Nicolaas S. Klazinga OECD Health Working Papers No. 96 – The economics of patient safety: Strengthening a value-based approach to reducing patient harm at national level (June 2017)
4) Vandael E et al. Belgian Point Prevalence Survey Study Group. Point prevalence survey of antimicrobial use and healthcare-associated infections in Belgian acute care hospitals: results of the Global-PPS and ECDC-PPS 2017. Antimicrob Resist Infect Control. 2020 Jan 13;9(1):13.
5) Suetens C. European Centre for Disease Prevention and Control. Point prevalence survey of healthcare-associated infections and antimicrobial use in European acute care hospitals. Stockholm: ECDC; 2013.
6) European Centre for Disease Prevention and Control: Annual Epidemiological Report on Communicable Diseases in Europe 2008. Stockholm, European Centre for Disease Prevention and Control, 2008
7) Cassini A et al; Burden of AMR Collaborative Group. Attributable deaths and disability-adjusted life-years caused by infections with antibiotic-resistant bacteria in the EU and the European Economic Area in 2015: a population-level modelling analysis. Lancet Infect Dis. 2019 Jan;19(1):56-66.
8) Stewardson AJ et al; TIMBER Study Group. The health and economic burden of bloodstream infections caused by antimicrobial-susceptible and non-susceptible Enterobacteriaceae and Staphylococcus aureus in European hospitals, 2010 and 2011: a multicentre retrospective cohort study. Euro Surveill. 2016 Aug 18;21(33):30319.
9) Bauer M et al. Mortality in sepsis and septic shock in Europe, North America and Australia between 2009 and 2019- results from a systematic review and meta-analysis. Crit Care. 2020 May 19;24(1):239.
10) Kumar A et al. Duration of hypotension before initiation of effective antimicrobial therapy is the critical determinant of survival in human septic shock. Crit Care Med. 2006 Jun;34(6):1589-96.
11) Brun-Buisson C. Epidémiologie des états septiques graves [Epidemiology of severe sepsis]. Presse Med. 2006 Mar;35(3 Pt 2):513-20. French.
12) Koster-Brouwer et al. Critical care management of severe sepsis and septic shock: a cost-analysis. Neth J Crit Care 2016
13) von Laue NC, Schwappach DL, Koeck CM. The epidemiology of preventable adverse drug events: a review of the literature. Wien Klin Wochenschr. 2003 Jul 15;115(12):407-15.