Mindfulness ontleed: mythe versus feit

Hoewel iedereen al wel eens van mindfulness heeft gehoord, zijn de meningen vaak nog verdeeld. Voor de ene is het de oplossing voor allerlei kwalen, voor de andere is het zweverige nonsens. De waarheid bevindt zich, zoals altijd, ergens in het midden.

Katleen Van der Gucht is bioloog van opleiding, maar maakte jaren geleden de switch naar de faculteit psychologie. “Op een hectisch moment in mijn leven zocht ik hulp. Mijn vader was terminaal ziek, ik had twee kleine kindjes en daarbovenop een veeleisende job. Veel piekeren en slecht slapen vormden problemen, en daarom zocht ik een oplossing voor al die stress.” Tijdens haar zoektocht stootte ze op mindfulness, een meditatietechniek die inhoudt dat je meer in het hier en nu gaat leven en je je ervan bewust wordt wanneer piekergedachten en zorgen de overhand nemen. “Ik was oorspronkelijk zeer sceptisch: al dat mediteren, ik had er mijn bedenkingen bij. Maar ik had dringend iets nodig dat me steun bood, en dus gaf ik het een eerlijke kans. Na acht weken merkte ik dat het me enorm hielp om op een gezondere manier met stresserende situaties om te gaan.” 

Ze was verbaasd over het positieve effect dat mindfulness had op haar, en besloot haar volledige energie te besteden aan de achterliggende werking van deze bewustzijnstraining. Aan de KU Leuven onderzoekt ze de effecten en werkingsmechanismen van mindfulness. Maar wat is dat nu precies, ‘een toestand van bewustzijn die ontstaat door aandacht te schenken aan het hier en nu, doelbewust zonder te oordelen’, en hoe bereik je dit? Door te oefenen, zo blijkt.

Een training mindfulness

“Paardrijden leer je niet door er een boek over te lezen, en dat geldt ook voor mindfulness. Je moet oefenen en je brein dagelijks trainen. En ja, dat kost tijd en moeite”, vertelt Van der Gucht. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen informele en formele oefeningen tijdens de training. Een douche nemen met je volle aandacht, is een voorbeeld van een informele oefening. “Voel het warme water op je huid, ervaar aandachtig de sensaties en prikkels die je waarneemt. We zijn ons er niet van bewust dat we niet genieten van die douche. De vergadering met je baas niet vergeten, de koelkast moet nog worden gevuld, en straks nog koken. Je hoofd is niet in het hier en nu, en dat creëert stress.” 

De formele meditatie-oefeningen nemen iets meer tijd in beslag. “Hoe voel ik me op dit moment, welke emoties en gedachten gaan er door mijn hoofd? Hoe is het met mij en mijn lichaam? Dat zijn zaken waar je bewust en op een milde, niet oordelende manier, aandacht aan schenkt en die iets meer tijd kosten.” Alle oefeningen beoefen je gedurende acht weken, onder begeleiding van een gecertificeerde trainer die je instructies geeft. Daarna kan je zelfstandig aan de slag. Er zijn online audiofiles beschikbaar, zodat je ook zonder bijstand van een trainer mindfulness kan beoefenen. Van der Gucht legt uit: “Het is zo belangrijk hier aandacht aan te besteden. We poetsen elke dag onze tanden, waarom nemen we dagelijks niet eventjes de tijd om via mindfulness meditatie ook ons brein te verzorgen?”

Meditatie in plaats van medicatie?

Kan meditatie medicatie vervangen bij problemen zoals depressie en burn-out? Mindfulness is geen quick fix dat al je kwalen wegneemt. Wat het wel kan doen, is je relatie met negatieve gedachten en ervaringen veranderen zodat je vaardigheden ontwikkelt om er op een betere manier mee om te gaan. 

“Jon Kabat Zinn ontwikkelde een programma, ‘mindfulness-based stress reduction’, waarbij hij werkte met mensen die leden aan chronische pijn waarvoor de medische wereld geen oplossing had. Hij zorgde ervoor dat die patiënten mentaal anders met hun pijn omgingen. Dankzij meditatie was de pijn niet weg, maar veranderde de manier waarop zijn patiënten zich voelden. De emotionele stress verminderde en de levenskwaliteit nam toe.” Het is daarom belangrijk om meditatie, waaronder mindfulness, niet als kant-en-klare oplossing te zien, maar wel als een manier om je geest te trainen zodat je gezonder leert omgaan met de uitdagingen van het leven. 

Een ander onderzoek dat de weldadige effecten van meditatie aantoont, werd gepubliceerd in het medische tijdschrift The Lancet. “Er werd aangetoond dat het ‘mindfulness based cognitive therapy programme’ even effectief werkt als antidepressiva. Dit onderzocht men door een experimentele groep en een controlegroep met elkaar te vergelijken. Beide groepen namen antidepressiva, maar vanaf week vier werd in de groep die de mindfulnessinterventie volgde de medicatie afgebouwd.  Bij de controlegroep was dit niet het geval. Twee jaar later werd gekeken naar het aantal patiënten dat hervallen was. Er bleek geen significant verschil tussen beide groepen te zijn, wat de effectiviteit van mindfulness, zijnde een vorm van meditatie, gelijk stelt met die van antidepressiva, zijnde een vorm van medicatie.”

Een prijskaartje

Van der Gucht hoopt dat mindfulness toegankelijker zal worden en dat er aandacht voor komt in verschillende contexten zoals ziekenhuizen, scholen en welzijnscentra. “Naar de toekomst toe hoop ik dat een mindfulnesstraining voor iedereen toegankelijk wordt, wat nu niet het geval is. Er zijn boeken beschikbaar, maar de succesvolle training van acht weken, daar hangt wel een prijskaartje aan. Niet iedereen heeft hier het kapitaal voor, en dat zou ik graag zien veranderen.” In de tussentijd biedt Katleen Van der Gucht samen met gecertificeerde trainers gratis webinars aan, waarbij iedereen welkom is een kijkje nemen in het ‘Leuven Mindfulness Centrum’.

Meer weten over mindfulness en de heilzame effecten van de verschillende soorten meditatie, zoals ademhalingstechnieken? Lees dan zeker ook ‘Moonbird leert je ademen’.