Een vangnet voor de zelfstandige

Burn-outs zijn een steeds frequenter voorkomende fysiologische aandoening in België, dat becijferde het Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering (RIZIV). Voor de buitenwereld blijft het vaak onzichtbaar, voornamelijk omdat een burn-out een individuele strijd is. Maar hoeveel moeilijker voer je die strijd als zelfstandige? 

Oorzaak van burn-out

Een drukkere periode komt bij zowat iedereen wel eens voor. Het kan op het werk een tijdje druk zijn, waardoor je genoodzaakt bent overuren te maken. Misschien is een van je ouders langdurig ziek en neem jij de verzorging helemaal op jou. Of je moet na de uren nog klussen aan een nieuwe schuur in de tuin, of je volgt een extra opleiding drie avonden per week. “Drukbezet zijn wordt pas een probleem wanneer het engagement te lang aanhoudt”, vertelt Kris Van den Broeck, psycholoog-gedragstherapeut bij Universiteit Antwerpen. “Een burn-out wordt veroorzaakt door een te lang volgehouden inspanning met een tekort aan recuperatietijd. Voor een lange tijd dachten wetenschappers dat de oorzaak lag bij werkgerelateerde problemen. Maar er zijn veel meer oorzaken aan te duiden, zoals de zorg voor de kinderen of studeren.” 

Individuele ziekte

Iedereen kan een burn-out krijgen en de cijfers van het RIZIV zijn duizelingwekkend. Bijna 112.000 Belgen waren op 31 december 2020 al langer dan één jaar arbeidsongeschikt ten gevolge van een burn-out of depressie. Maar volgens Van den Broeck komen we tegenwoordig wel sneller weer uit de put geklauterd die een burn-out kan slaan: “Er wordt gestreefd naar een deeltijds terugkeren naar het werk binnen drie tot vier maanden. Maar zoals de cijfers aangeven lukt dit niet altijd. Dat komt doordat een burn-out een heel individuele ziekte is.

In het algemeen verloopt het genezingstraject in drie stappen. Eerst wordt er een periode van actieve rust ingelast. Dan neem je afstand van zowel het werk als van huishoudelijke taken. In deze periode is mentale rust van groot belang, maar sporten is zeker wel toegestaan. In de tweede fase wordt er gezocht naar de oorzaak. Die wordt in de laatste fase aangepakt, door bijvoorbeeld in gesprek te gaan met de werkgever als de burn-out werkgerelateerd was.”

Voornamelijk bij zelfstandigen is het aantal langdurige arbeidsongeschikten door burn-outs procentueel sterk gestegen tussen 2016 en 2020. Vanaf 2016 nam het aantal toe met 43,38 procent.   Ongeveer 1800 zelfstandigen hadden eind 2020 al langer dan één jaar een burn-out. Bij loontrekkenden was een stijging van 7,14 procent te zien in deze periode. “Mensen met een burn-out zijn uitgeput, worden vooral cynischer over het werk en hebben competentieverlies. Dat betekent dat ze het idee krijgen niet over de competentie te beschikken om de taak uit te voeren”, zegt Van den Broeck.  

Vooral probleem voor zelfstandige

Dat vormt vooral voor de zelfstandige een probleem, aangezien niemand anders in veel gevallen de taak zal overnemen. Wat ervoor zorgt dat de zaak veelal voor een tijd moet sluiten of voor een hele tijd stilvalt. Maar wil dat dan noodzakelijkerwijs een definitieve stopzetting betekenen die leidt tot loonverlies, of kunnen zij rekenen op een sociaal vangnet?

Zelfstandigen met een burn-out hebben in feite net als werknemers recht op een uitkering wegens arbeidsongeschiktheid. Het RIZIV somt de drie voorwaarden op die hieraan verbonden zijn. De zelfstandige moet eerst aangifte doen bij de adviserende arts van het ziekenfonds, de arbeidsongeschiktheid moet erkend worden door het ziekenfonds en de sociale bijdragen moeten betaald zijn. Een aangifte gebeurt met het formulier ‘getuigschrift van arbeidsongeschiktheid’. Dit wordt ingevuld door zowel de dokter als de zelfstandige. Voor de bezorging van het getuigschrift heeft de zelfstandige zeven dagen tijd. Het RIZIV waarschuwt dat zij na deze periode 10 procent van de uitkering per dag verliezen, vanaf de dag waarop je recht op uitkering hebt tot en met de dag van de aangifte.

Vanaf de eerste dag van de arbeidsongeschiktheid door een burn-out ontvangen zelfstandigen een uitkering. De arts bepaalt de duur van de recuperatieperiode, waarbij dus gestreefd wordt naar een periode van drie tot vier maanden. Met toelating van de adviserende arts mag een zelfstandige die graag terug aan de slag wil gaan al eerder deeltijds of voltijds terugkeren. Om helemaal te kunnen herstellen van burn-out is het echter belangrijk voldoende recuperatietijd te nemen, waarschuwt Van den Broeck: “Er zijn enkele factoren die zelfstandigen een verhoogd risico op een burn-out geven. Dit is bijvoorbeeld de gedrevenheid, zij investeren namelijk veel tijd en moeite in het uitbaten van een eigen zaak.”

Verder hangt veel af van de beroepscategorie waarin een persoon zich bevindt. “Zorgverleners zijn er bijvoorbeeld vatbaarder voor omdat zij altijd in contact komen met mensen die zelf problemen hebben. Het risico op een burn-out hangt in sterke mate af van het soort werk dat je doet.” 

Om geen overhaaste beslissing te nemen en te snel terug aan de slag te gaan, is het verstandig professionele hulp te zoeken. Een terugval kun je vermijden door na te denken over je levensstijl en wat er moet veranderen. Van den Beeck raadt de begeleiding van een psychotherapeut aan: “Zij helpen je bij het aanpakken van de persoonlijke aspecten die de burn-out veroorzaakten. Veelal komt dit voor bij perfectionisten, voor hen is het ook moeilijk rust te vinden in de eerste fase van het herstel. Op het moment dat zij thuiszitten, organiseren ze thuis heel het huishouden. Hierdoor komen zij cognitief moeilijk tot rust.” 

Kostendekking van ziekenfondsen

Verschillende ziekenfondsen dekken een deel van de kosten om een therapeut te zien. Het bedrag en de voorwaarden verschillen van fonds tot fonds. Leden van de Christelijke Mutualiteit (CM) krijgen maximaal vierentwintig tegemoetkomingen, tot 10 euro per sessie. Bij het Neutraal Ziekenfonds Vlaanderen krijgen volwassenen vijf consultaties van 10 euro terugbetaald. Vlaams & Neutraal Ziekenfonds (VNZ) betaalt maximaal 50 euro voor volwassenen per kalenderjaar terug. Tot slot voorziet De VoorZorg maximaal twaalf tegemoetkomingen per jaar, waarbij tot 10 euro per consultatie wordt terugbetaald. 

Binnen België is het sociale vangnet voor zelfstandigen systematisch uitgebreid. Volgens het RIZIV hebben zelfstandigen sinds 1 juli 2019 recht op een uitkering vanaf de eerste ziektedag. Dit geldt wanneer zij langer dan zeven dagen ziek zijn. Ook bij een burn-out kunnen zij terugvallen op deze regeling. Het heeft namelijk een lange hersteltijd, van doorgaans drie tot vier maanden. Om een terugval te voorkomen zijn aanpassingen in het leven en op het werk nodig. Een psychotherapeut kan hierin helpen en de oorzaken van de burn-out mee aanpakken.