Een recept tegen eenzaamheid: kleine gebaren met grote impact

Ongeveer de helft van alle Belgen voelt zich ‘soms tot altijd’ eenzaam. Dat bleek vorig jaar nog uit het Nationaal Geluksonderzoek van de UGent. Sinds het losbarsten van de coronapandemie zijn de cijfers rond eenzaamheid allicht nog stevig gestegen.

Hoe komt het dat zo veel mensen zich eenzaam voelen? En wat kunnen we eraan doen? Op de website allentegenzaamheid.be bundelt verzekeraar AG tips om eenzaamheid de wereld uit te helpen. De website werd door AG opgezet voor zijn solidariteitsprogramma, dat al decennia bestaat en werd opgericht in het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ook enkele tientallen vzw’s en goede doelen zijn erbij betrokken, zoals de Bond Zonder Naam, vzw Babbelkot en Tele-Onthaal.

Taboe doorbreken

“Het is de coronapandemie die ons aan het denken heeft gezet: wat leeft er onder de mensen?”, zegt dokter Pia Cox, Medical & Health Strategy van AG. “En dan kwamen we al snel bij ‘eenzaamheid’ uit. De website wil de betrokken vzw’s meer zichtbaarheid geven, maar tegelijk het taboe rond eenzaamheid doorbreken. Het zijn vaak immers heel kleine initiatieven of gebaren die een groot verschil kunnen maken in de strijd tegen eenzaamheid.”

Ondanks de coronacrisis wil Pia niet gezegd hebben dat er nu meer eenzaamheid is dan vroeger. Simpelweg omdat daar geen wetenschappelijk bewijs voor is. “Het fenomeen eenzaamheid wordt nog maar pas sinds de jaren 80 serieus onderzocht door psychologen en sociologen. Er is tegenwoordig wel meer aandacht voor. En maar goed ook.”

Verschil in soorten eenzaamheid

Eenzaamheid steekt de kop op “wanneer je verbinding met andere mensen niet meer voldoet aan je behoefte”, zegt Pia. “Ofwel omdat die verbinding er nooit is geweest, of omdat die veranderd is. Corona kan een trigger zijn. De term ‘social distancing’ zegt het zelf al: we moeten afstand houden en onze contacten verminderen.”

Het is ook belangrijk om het verschil te maken tussen emotionele eenzaamheid en sociale eenzaamheid, benadrukt Pia. Het is niet omdat je veel in contact komt met mensen, dat je niet eenzaam kunt zijn. “Sociale eenzaamheid verwijst naar het gemis in een bredere sociale relatiekring. Bij emotionele eenzaamheid mis je vooral een hechte affectieve band met iemand, ook al is die fysiek aanwezig. Eenzaamheid is sowieso een ervaring die voor elk individu anders is, al zijn er wel degelijk ervaringen die voor veel mensen gelijkaardig lopen. Vaak is eenzaamheid echt pijnlijk, tot het punt dat er zelfs fysieke pijn ontstaat.”

Impact van sociale media en samenleving

Ook al zijn er risicogroepen – zoals bijvoorbeeld mensen die in kansarmoede leven of alleenstaanden –, in wezen kan eenzaamheid iedereen overkomen. Er zijn bijvoorbeeld ook geen bepaalde leeftijdsgroepen die eruit springen, eenzaamheid komt zowel voor bij ouderen als jongeren, en alles daartussenin. “Het feit dat jongeren nu heel veel mogelijkheden hebben om digitaal met elkaar in contact te komen, maakt hen zeker niet immuun voor eenzaamheid”, legt Pia uit.

“Het verdwijnt ook niet door één gesprek of een simpele ‘ça va?’. Bovendien zijn sociale media ook geen goed vervangmiddel voor een echte mens. Instagram is het echte leven niet. Sociale media zijn bij uitstek de plaats waar eenzaamheid niet lijkt te bestaan en waar je al snel als outcast wordt beschouwd als je ervoor uitkomt dat je eenzaam bent. Komt daar nog bij dat we hier in het westen een vrij individualistische samenleving hebben. Het is hier een beetje ieder voor zich. Het samenwonen met verschillende generaties, zoals dat in veel andere culturen doodnormaal is, kennen wij bijvoorbeeld niet meer. Ook dat heeft een impact.”

Eenzaam zijn is een maatschappelijk probleem

Zoals eerder aangehaald, kunnen simpele, kleine gebaren eenzame mensen heel vaak al helpen. “Eens écht met iemand praten en luisteren kan heel erg deugd doen”, zegt Pia. “Of mensen het gevoel geven dat ze meetellen en niet vergeten worden. Eens vragen of je boodschappen kunt meebrengen voor een buur. Of hen opnemen in de Whatsappgroep van de buurt (lacht). Iets kleins voor de gever kan iets heel groot betekenen voor de ontvanger.”

Ondanks dat het kleine gebaren zijn, kunnen die erg belangrijk zijn, want de gevolgen van eenzaamheid zijn niet te onderschatten, zegt Pia. “Het heeft een onmiskenbare impact op je brein en je hormoonhuishouding. Uit onderzoek blijkt dat eenzaamheid kan leiden tot slaapstoornissen, psychische klachten zoals angststoornissen en depressies, maar ook de kans verhoogt op ontstekingsreacties, hoge bloeddruk en cholesterol en suikerziekte. Het is duidelijk dat eenzaamheid dus echt een maatschappelijk probleem is dat een structurele aanpak vraagt op alle vlakken.”