Tekenencefalitis: klein beestje met soms grote gevolgen
Teken, het zijn geen fijne beestjes. Ze kunnen niet alleen de gevreesde ziekte van Lyme doorgeven, maar ook tekenencefalitis, zeg maar: hersen(vlies)ontsteking. Het gebied waar de ziekte voorkomt breidt uit, maar gelukkig kun je je wel laten vaccineren.
Tekenencefalitis is een virale infectie die je kunt oplopen wanneer je gebeten wordt door een teek die met het virus besmet is. “In heel uitzonderlijke gevallen kun je de ziekte ook krijgen door het drinken van ongepasteuriseerde melk of door melkproducten te eten die daarmee bereid zijn”, zegt dokter Ula Maniewski van het Instituut voor Tropische Geneeskunde. “Maar de meerderheid van de gevallen wordt toch doorgegeven via een tekenbeet.”
Bepaalde gebieden in Europa
Gelukkig komt tekenencefalitis maar in bepaalde gebieden in Europa voor en België is daar (voorlopig) nog niet bij. “De besmette teken zien we vooral in Centraal-Europa, de Balkan en het Oostblok, Siberië en zo tot aan China”, zegt Maniewski. “Wat we wel merken, is dat het gebied langzaamaan opschuift, richting Scandinavië bijvoorbeeld, en dat de teken nu ook op grotere hoogten voorkomen. Allicht heeft dat te maken met de klimaatverandering. Maar ook menselijk gedrag zorgt voor meer verspreiding: hoe dieper we de natuur intrekken, hoe groter natuurlijk het risico om besmet te worden.”
(Zeldzame) symptomen
In België blijft tekenencefalitis al bij al vrij zeldzaam. “In België zijn de laatste jaren drie à vier gevallen per jaar bevestigd bij mensen die in het buitenland geïnfecteerd zijn. Slechts twee gevallen waren Belgen die mogelijk in ons land zelf besmet geraakten.” En maar goed, want de gevolgen van de ziekte kunnen, in uitzonderlijke gevallen, best ernstig zijn. “Er zijn drie grote varianten van het virus en die hebben elk hun verspreidingsgebied”, legt de dokter uit. “Twee derde van de mensen die geïnfecteerd worden, voelen niks. Dat is het goede nieuws. Een derde zal griepachtige symptomen krijgen zoals koorts en spierpijn. Zo’n 20 à 30 procent van hen ontwikkelt hersen(vlies)ontsteking, wat zich uit met neurologische symptomen, bijvoorbeeld hoofdpijn, verlammingen, epilepsie of verwardheid. Overlijdens zijn hoogst exceptioneel, maar er kunnen wel restletsels aanwezig blijven.”
De besmette teken zien we vooral voor in Centraal-Europa, de Balkan en het Oostblok, Siberië en zo tot aan China.
Toch wordt in landen als Zwitserland en Oostenrijk en sommige delen van Duitsland de bevolking al standaard gevaccineerd tegen tekenencefalitis. In ons land wordt dat enkel aangeraden voor mensen die naar een risicogebied op reis gaan en daar kamperen, trekken of jagen, of er langere tijd verblijven. Het Instituut heeft een website gemaakt om die risicogebieden op te zoeken.
Vaccin toedienen
“Het vaccin krijg je doorgaans in drie doses toegediend”, zegt dokter Maniewski. “Na de eerste spuit krijg je één tot drie maanden later een tweede dosis. Dan vijf tot twaalf maanden later de derde. Bij tijdsgebrek kun je die tweede dosis ook al na veertien dagen krijgen, als je dringend op reis moet bijvoorbeeld. Na de eerste twee doses is er al een tijdelijke bescherming tegen het virus. Na de derde dosis is er drie jaar bescherming.” Het Instituut voor Tropische Geneeskunde en het Belgische leger onderzoeken nu of een intradermale vaccinatie – dit wil zeggen: in de huid en niet in de spier – op één dag en na een herhaling na een jaar ook voldoende bescherming biedt. De resultaten van dat onderzoek worden binnen enkele weken verwacht.
Voorzorgsmaatregelen
Vaccinatie is dan wel de beste manier om deze ziekte te voorkomen, maar ook wie niet gevaccineerd is, kan wel enkele voorzorgsmaatregelen nemen. Die zijn overigens ook aanbevolen voor wie wél gevaccineerd is. Die beschermen je ook tegen andere ziekten die door teken worden overgedragen, zoals de ziekte van Lyme. “Als je in een besmet gebied gaat wandelen, trek je best lange kleren aan en moet je je kousen over je broek trekken”, zegt Maniewski. “Probeer ook niet door hoog gras te wandelen of te kamperen langs de bosrand. Muggenmiddelen zoals DEET kunnen ook tegen teken helpen, al blijkt hun effectiviteit voor die beestjes wel kleiner. Tot slot controleer je na een wandeling ook best je hele lichaam, al zal dat niet echt veel meer uithalen. In tegenstelling tot Lyme ben je immers meteen na de beet van een besmette teek zelf besmet met tekenencefalitis.”