Schoonheidsidealen: Juiste look, foute tijd?

Van de curves van Marilyn Monroe, over de graatmagere nineties topmodellen, tot de pronte Kardashian-derrière. Over wat mooi is heeft elke tijd z’n eigen ideeën. Waar eerst films en catwalks de ‘juiste look’ dicteerden, bepalen intussen social media hoe we eruit ‘moeten’ zien. En dat wordt steeds onrealistischer, waarschuwen experts.

Wat we vandaag mooi vinden, vonden we niet altijd mooi. Elke tijd, plaats en cultuur heeft eigen schoonheidsidealen. Tot twintig jaar geleden was de ‘ideale’ westerse vrouw superslank, zoals topmodel Kate Moss. Vandaag staan muziekvideo’s – haast letterlijk – bol van de goedgevulde billen. 

Het wordt ons al vroeg aangeleerd welke schoonheidsnormen er heersen en hoe belangrijk het is om eraan te voldoen, horen we bij professor Laura Vandenbosch, expert media-effecten en lichaamsbeeld aan de KU Leuven. “Denk maar aan sprookjes, waarin de held of prinses altijd knap is, maar de slechterik of heks telkens lelijk, oud of raar is.” Niet enkel boeken, maar ook de televisie stuurt het heersende schoonheidsideaal de huiskamer in. “Hoewel we in de recentste series een diversere cast zien, zal het hoofdpersonage toch altijd slank, knap en succesvol zijn. Dat terwijl meer dan 45 procent van de populatie niet slank is en dus niet gerepresenteerd wordt.”

Ook social media als TikTok en Instagram leggen, door de centrale plaats die beelden erop innemen, extra nadruk op de schoonheidsnormen. “Voor sommigen is het een vicieuze cirkel. In de ‘selfiecultuur’ zijn ze gefocust op hun uiterlijk. Daardoor volgen ze vaker influencers die veel over hun uiterlijk posten en waardoor ze ook zelf meer selfies plaatsen. Dat doet hen nog meer op hun uiterlijk focussen.”

Kneedbare schoonheid

Het huidige curvy schoonheidsideaal – met wespentaille en duizelingwekkende derrière – werd gelanceerd door realityster Kim Kardashian. Niet enkel haar lichaam, maar ook haar gladde huid, katachtige ogen en volle lippen werden de norm. Omdat die look eigenlijk niemand van nature gegeven is, helpen filters op social media ons die te bereiken. Maar dat is niet zonder gevolg, waarschuwt professor Vandenbosch: “Onderzoek bij Vlaamse adolescenten wijst uit dat wie veel face filters gebruikt meer openstaat voor plastische chirurgie en ook denkt dat die ingrepen voor meer acceptatie en populariteit zullen zorgen.”

Het doet het idee groeien dat schoonheid maakbaar is en dat – in haar kielzog – ook de rest van ons leven dat is. “Wij spreken van het malleable mediated ideal. Er wordt ons voorgeschoteld dat we van niets tot alles kunnen uitgroeien. Dat je zélf in handen hebt hoe mooi je wordt en daardoor ook hoe sociaal, slim en succesvol je zult zijn.”

Mentaal welzijn

Schoonheidsidealen draaien zo al lang niet meer om biologisch ‘mooi’ zijn. Wel om een technisch plaatje dat steeds minder haalbaar is. En dat laat zich voelen. “Je vergelijkt je automatisch met anderen en dus hebben ook mediagebruikers regelmatig de neiging om dit te doen met het ‘perfecte beeld’ op social media”, vertelt professor Vandenbosch. “Dat hoeft niet negatief te zijn – je kunt je er ook door laten inspireren. Maar soms is het dat helaas wél: onderzoek toont dat 27 procent van de jongeren zich onzeker voelt als ze gaan vergelijken. Hoewel onze jongeren de skills hebben om kritisch om te gaan met social media – ze wéten dat wat ze online zien niet altijd echt of realistisch is – wekken de beelden toch ongelukkige gevoelens op.”

Omdat zulke emoties nefast zijn voor het mentale welzijn lanceerde KU Leuven samen met jongerenplatform WAT WAT en kenniscentrum Mediawijs de informatiecampagne ‘Vibe Check’, die jongeren bewuster leert omgaan met social media. Tegelijk verschijnen er op de online platformen zelf ook stilaan meer realistische beelden. Celebrity’s als Chrissy Teigen, Rihanna, Lady Gaga – of bij de mannen: Romelu Lukaku – toonden al hun striemen op Instagram. Een positieve evolutie, aldus professor Vandenbosch: “Liefde en appreciatie voor élk lichaamstype moet worden aangemoedigd. Al wordt die body positivity-trend vandaag nog te vaak gepromoot door mensen die niet of amper afwijken van de norm. We hebben eigenlijk te weinig celebrity’s met een divers uiterlijk.”

Normaliseren

Dat het mogelijk is om vaker niet-stereotiepe beelden te gebruiken, bewijst Morgane Gielen. De fotograaf richtte anderhalf jaar geleden No Babes Agency op, een inclusief modellenagentschap met mensen die niet in het ‘klassieke hokje’ passen. Van klein, plussize, vol tattoos, in een rolstoel tot met vitiligo, een mentale beperking. “In Amerika en Londen staan ze al verder, maar ook in België beginnen bedrijven het belang van diversiteit in te zien”, ervaart Gielen. Al is er nog een hele weg te gaan. “Het stopt vaak nog bij iemand ‘van kleur’ of ‘met een maatje meer’. Het is dan ook eerder tokenistisch – meer marketing dan overtuiging. Of de diversiteit wordt net in de verf gezet, waardoor het duidelijk wordt dat het model van de norm ‘afwijkt’, terwijl het net normaal zou moeten zijn.” Toch kan Morgane Gielen zich daarbij neerleggen: “Hoe meer we normaliseren, hoe normaler het ook wordt. Zo wordt een bureau als het onze binnen enkele jaren hopelijk de norm en kan iedereen zich spiegelen aan modellen die – net als zij – gewoon zichzelf zijn.”

Of de schoonheidsnorm zo écht kan kantelen, valt af te wachten: “Het is prachtig om diverse lichamen en authenticiteit te promoten. Maar we moeten erover waken dat dit niet het volgende na te streven ideaal wordt”, wijst professor Vandenbosch op de paradox. “De beste raad? Neem afstand van dat ideaal en focus niet op hoe je lichaam eruitziet, maar op wat het kan. Het zou geweldig zijn als de huidige generatie kinderen met die visie opgroeit.”