Cultuur

Het verschil tussen man en vrouw is geen excuus voor ongelijkheid

Mannen die minder gaan werken om voor de kinderen te zorgen zijn – nog altijd – eerder uitzondering dan regel. “Vrouwen werken nu meer buitenshuis dan vroeger, maar ze blijven wel verantwoordelijk voor het overgrote deel van het huishouden”, legt socioloog Ignace Glorieux (VUB) uit. “Doordat mannen niet evenredig meer bijdragen aan het gezinsleven, ligt de werkdruk van vrouwen te hoog.” Hoe komt het dat we zo vastgeroest lijken te zitten in dat traditionele rolpatroon en, belangrijker nog, hoe komen we hier vanaf?

Het rolpatroon tussen mannen en vrouwen is vaak tijd-, cultuur- en zelfs regiogebonden. Het kan dus nooit honderd procent biologisch bepaald zijn. “Natuurlijk zijn er biologische verschillen maar de traditionele rollen zijn ons aangeleerd”, meent Glorieux. “En ook al weten we dat deze verouderd zijn, we krijgen ze nog steeds van kinds af aan ingepeperd. In de schoolboekjes van vandaag moeten kleuters afbeeldingen verbinden. De man hoort bij de hamer en de vrouw bij het strijkijzer, dat is het rolpatroon. Een andere optie is onmogelijk en wordt dan ook uitdrukkelijk gecorrigeerd. Dit beeld krijgt het kind gedurende de hele opvoeding opgelegd, middels stripverhalen, boeken, films, en andere zeer aanwezige omgevingsfactoren.”

De rollenpatronen lagen ooit anders

Maar dat rolpatroon bestond niet altijd zoals in zijn huidige vorm. Volgens onderzoek van het AVG, het Archief- en Onderzoekscentrum voor Vrouwengeschiedenis, evolueren vrouwen- en mannenrollen wel degelijk doorheen tijd en ruimte. “Tijdens het ene tijdperk is er op een aantal vlakken meer vrijheid, in een ander waren de rollen dwingender en legden ze voor elke sekse een bestemming vast waarvan nauwelijks kon worden afgeweken”, legt Els Flour uit, die meewerkte aan de studie naar invullingen van moeder- en vaderschap die gedaan werd op vraag van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen (IGVM).

Flour legt uit dat er eerder al periodes waren waarin we veel meer ‘fluïde’ leefden. “Er zijn bijvoorbeeld steeds meer aanwijzingen dat in de prehistorie vrouwen met de mannen mee gingen jagen en dat tijdens de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd het verschil tussen mannen en vrouwen veel minder benadrukt werd.” Waarom we dat nu pas horen? “Onderzoekers worden soms beperkt door de maatschappelijke denkbeelden van hun eigen tijd waardoor ze zaken over het hoofd zien of neigen naar bepaalde interpretaties.”

Ontstaan traditioneel rolpatroon

“In de negentiende eeuw werden de genderrollen opmerkelijk hard uit elkaar getrokken en was er veel ongelijkheid”, gaat Flour verder. “Waar we tot die tijd vooral aan landbouw deden en handel dreven, vond, na de Industriële Revolutie, de arbeid verder weg van huis plaats. In de burgerij ontstond het ideaal van de vrouw thuis en de man als kostwinner. Dat ideaal werd ook voorgesteld als een oplossing voor sociale problemen, zoals de groeiende armoede in de arbeidersklasse en de hoge cijfers van kindersterfte.”

De rolverdeling beperkte vrouwen op verschillende manieren. Ze kregen amper toegang tot onderwijs en minder variatie in aanbod aan richtingen. De wetgeving maakte gehuwde vrouwen ook vaak ondergeschikt aan hun echtgenoot. “Vrouwen werden begeleid naar het huwelijk; hun leven draaide om kinderen krijgen en de zorg hiervoor. Ook de medische wereld focuste zich opeens opmerkelijk hard op de biologische verschillen tussen mannen en vrouwen.” Alles leek in het teken te staan van het grote onderscheid tussen de geslachten. Socioloog Glorieux meent dat het ook te maken had met mannen die de controle en ongelijkheid over hun vrouw wilden uitoefenen. “De vrouw moest binnenshuis blijven zodat ze er niet met een ander vandoor kon gaan.”

Rolpatroon tussen mannen en vrouwen

In de negentiende eeuw ontstond het rolpatroon van de vrouw thuis en de man als kostwinner. Dat ideaal werd ook voorgesteld als een oplossing voor sociale problemen.

Els Flour, Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen

Back in the game

De feministische beweging maakte een eind aan deze opgelegde ongelijkheid. “Vrouwen eisten vanaf het einde van de negentiende eeuw hun toegang tot ‘mannelijke’ beroepen, universiteiten en stemrecht op en raakten opnieuw sterk betrokken bij het publieke debat”, aldus de onderzoekster. Begin jaren 70 stimuleerde een nieuwe feministische golf die tendens naar meer gelijkheid. Vrouwen zijn nu dus weer meer aanwezig de arbeidsmarkt, maar het is niet zo dat mannen de zorgtaken van de vrouw overnamen. “Vrouwen gaan vaker werken, maar blijven dit combineren met de zorg thuis. Dus is er geen sprake van een eerlijke verdeling, integendeel.” 

Volgens Glorieux is dat nu precies waar het schoentje wringt. “Er vonden een paar lichte verschuivingen plaats maar het is niet zo dat mannen evenredig meer in het huishouden aan de slag gingen, waardoor onze huidige work-lifebalance totaal uit evenwicht is.” Zijn grootschalige tijdsbestedingsonderzoek met de VUB-onderzoeksgroep TOR toont aan dat de klassieke rolverdeling ook nu nog leeft. “Het brengt enorm veel ongezonde stress met zich mee, wat een impact kent op het gezin.”

En van die rollen en ongelijkheid zijn we, volgens Glorieux, nog lang niet af. “We denken dan wel dat we vrij zijn en ons natuurlijk gedragen, maar juist doordat we zodanig hard geïndoctrineerd zijn, zien we heel moeilijk in hoe fout bepaalde dingen zijn. Let op, verschil tussen man en vrouw mag er zijn, maar dat is geen reden is voor een ongelijke behandeling of rolverdeling.”

Indoctrinatie

Dat er nog veel werk aan de winkel is, meent Glorieux. “Het is moeilijk een rolpatroon te doorbreken omdat het van generatie op generatie gaat en enorm diepgeworteld zit in ons ‘zijn’. Omdat het vaak ook ongeschreven en impliciete wetten zijn, is het extra moeilijk pijnpunten aan te duiden en te veranderen. En dit gaat verder dan enkel de rolverdeling binnen een gezin. We worden constant geconfronteerd met de ‘grote verschillen’ tussen mannen en vrouwen en we krijgen opgelegd hoe we ons daarnaar dienen te gedragen. Alleen al het feit dat je bij het kopen van een vliegtuigticket moet aangeven dat je man of vrouw bent, dat is toch al te gek? Het zou toch helemaal niet mogen uitmaken van welk geslacht je bent?”

We denken dan wel dat we vrij zijn en ons natuurlijk gedragen. Maar juist doordat we zodanig hard geïndoctrineerd zijn, zien we heel moeilijk in hoe fout bepaalde dingen zijn.

Ignace Glorieux, socioloog aan VUB

Wat nu?

Eentje om over na te denken. Al zal de maatschappij niet zomaar van vandaag op morgen veranderen. Hoe kunnen wij ons als individu dan toch loskoppelen van een rolpatroon en ongelijkheid? Volgens Glorieux is bewustzijn de sleutel tot de evolutie. “Je moet je voortdurend bewust zijn van wat je omgeving je aanpraat. Maar ook van je eigen gedachten die gaan over ‘dat wat hoort voor een man of een vrouw’. Dit gaat van uiterlijke kenmerken tot gedragingen: Benen scheren, make-up dragen, de deur voor een ander openhouden… Het zijn allemaal zaken waarvoor sociale geslachtsnormen bedacht zijn.”

Als voorbeeld neemt de socioloog vrouwen die hakken dragen. “Veel vrouwen zullen zeggen dat ze dat zelf mooi vinden. Dat mag. Voor mij voelt dat persoonlijk een beetje gek. Hakken zitten niet comfortabel en doen vaak pijn. Je gaat me niet vertellen dat het normaal is dat vrouwen met pleisters op hun voeten rondlopen om dit te kunnen verdragen en zich hier nog lekker bij voelen ook.”

Volgens Glorieux dénken vrouwen dat ze die hakken mooi vinden. Maar het komt eerder doordat hen aangeleerd is dat hakken ‘sexy’ zijn en zij zich daardoor ‘sexy’ voelen. “Een vrouw kan een juten zak aantrekken, tien keer zo comfortabel, maar zal nooit zeggen zich hier sexy in te voelen. Want niemand heeft dat ooit zo benoemd. Vraag je dat nu gewoon eens even af. Denk erover na en durf kritisch te kijken naar jezelf en je eigen denkbeelden. Dat is al een goed begin.”

Meer weten over genderissues en representatie?

Luister onderaan naar onze podcastaflevering met filmkenner, criticus en curator Niels Putman, hoofdredacteur van onder andere Kortfilm.be, die alles omtrent LGBTQIA+ en ongelijkheid bespreekbaar wil maken – zowel op het scherm als ernaast.

03.03.2021
door Sophie Lodewijks

Ontdek meer

Vorig artikel
Volgend artikel