Hergebruiken in plaats van platgooien
Door meer in te zetten op circulair bouwen, hergebruik en recyclage vallen er in de bouwindustrie nog enorme milieuwinsten te rapen. Hoe kan de sector dat aanpakken? Welke uitdagingen komen daarbij kijken? En waarom stonden we 150 jaar geleden eigenlijk verder qua circulair bouwen dan tegenwoordig?
Milieubelastende activiteit
Bouwen is een milieubelastende activiteit die ook heel wat natuurlijke grondstoffen vraagt. “De bouw is in totaal goed voor zowat 40 procent van alle CO2-uitstoot”, zegt Jurgen Naets van Ecobouwers, dat gelieerd is aan Bond Beter Leefmilieu. “Terwijl de bouw ‘maar’ goed is voor ongeveer 10 procent van de economische meerwaarde. Het is ook zeer waterintensief: ongeveer een derde van al het verbruikte water gaat naar bouwactiviteiten, bijvoorbeeld voor betonproductie. Ook ongeveer een derde van alle afval komt van de bouw.”
Alleen die cijfers tonen aan dat er nog fikse verbeteringen mogelijk zijn qua duurzaamheid. “De bouwwereld is daar zeker mee bezig en heeft op sommige vlakken ook al grote stappen gezet”, zegt Naets. “Neem het energieverbruik van gebouwen, dat is de laatste jaren systematisch en stevig ingeperkt. Maar de bouw is ook wel een vrij conservatieve sector. Er zijn early adopters die met heel innovatieve zaken bezig zijn, maar het sijpelt allemaal maar traag door naar de brede massa.”
Circulair bouwen
Een beloftevolle evolutie is circulair bouwen. “Daarbij ontkoppelt men grondstoffen en hulpbronnen zo veel mogelijk van het bouwproces”, legt Naets uit. “We ontginnen of maken geen nieuwe grondstoffen, maar houden gebruikte materialen in de cyclus. Circulair bouwen zet heel erg in op recyclage en hergebruik en ontlast zo dus ons leefmilieu.”
Dat klinkt als een futuristisch, revolutionair idee, maar niks is minder waar, zegt Caroline Henrotay van Leefmilieu Brussel. “Het ontmantelen en hergebruiken van bouwmateriaal was tot het einde van de negentiende eeuw een zeer courante praktijk. Men veilde gebouwen toen en verkocht men het gebruikte materiaal om hergebruikt te worden. Het idee dat slopen sowieso beter is dan renoveren stamt uit de wegwerpcultuur van de vorige eeuw.”
Aan de basis van dat idee lag – niet verwonderlijk – geld. “Time is money in de bouw”, zegt Stijn Elsen, oprichter van het architectenbureau Kaderstudio en onderzoeker bij het Research Lab for Architectural Engineering aan de VUB. “Gebouwen moeten zo snel mogelijk opgetrokken worden om te renderen. Daarom ging men bijvoorbeeld materialen veel meer aan elkaar lijmen, waardoor ze bijna niet meer te scheiden vielen. De manier waarop er de laatste 30 à 50 jaar gebouwd werd, maakt recyclage erg lastig. Dat is ondertussen gelukkig aan het beteren.”
De manier waarop er de laatste 30 à 50 jaar gebouwd wordt, maakt recyclage erg lastig.
Naast de gebruikte bouwmethoden zou ook de manier waarop men gebouwkosten berekent op de schop moeten, zegt Henrotay. “In de bouw wordt nu vooral rekening gehouden met directe kosten. Die moeten zo laag mogelijk zijn. Dat dat later leidt tot hogere beheer-, herstel- en renovatiekosten, wordt veel minder bekeken. Als een gebouw gemakkelijker aan te passen en te ontmantelen is, zullen je renovatie- en ontmantelingskosten natuurlijk ook kleiner zijn. Daarnaast is het ook belangrijk om de milieu-impact en dus externe kosten in rekening te nemen.”
Trager afschrijven
Naets is het daarmee eens. “Men moet de kosten van een circulair gebouw eigenlijk veel trager afschrijven en anders berekenen. Het probleem is ook dat een hele keten van actoren van die aanpak overtuigd moet zijn: de architect, de aannemer, de boekhouders en banken, de overheid, de vervoerders van bouwmaterialen… Die op één lijn krijgen kost tijd.”
Bovendien zal circulair bouwen initieel altijd meerkosten met zich meebrengen, omdat het intensiever studie- en denkwerk vereist, aldus Naets. “Circulair bouwen betekent ook dat een gebouw in de loop der tijd verschillende functies kan aannemen. Een kantoorgebouw kan over 20 jaar een sporthal zijn. Of iets anders wat we nu nog niet weten. Maar om dat mogelijk te maken, moet je er in de ontwerpfase wel al rekening mee houden.”
“Circulair bouwen is nog lang geen business as usual in België”, zegt Henrotay. “Maar er beweegt wel heel wat om een transitie te ondersteunen. En dat zal alleen lukken als men alle actoren betrekt.”