Johan Albrecht is naast professor milieueconomie aan de Universiteit Gent en stichtend lid van denktank Itinera (zie kader, red.) ook een veelgevraagde autoriteit als het gaat over energie(beleid). En laat dat vandaag, met de oorlog die tussen Oekraïne en Rusland woedt, actueler zijn dan ooit. Het toont ook pijnlijk duidelijk aan hoe afhankelijk we van Rusland zijn als het op energiebevoorrading aankomt.
“Eigenlijk is dit niet nieuw, want we weten al 150 jaar dat België geen aardolie en aardgas heeft. Dus als we die willen gebruiken, moeten we die importeren. Wat wel nieuw is, is dat Europa vandaag veel energie importeert uit een land dat zich nu als agressor opstelt en energie als wapen gebruikt. Gelukkig zijn er alternatieven en kunnen we ook aardgas halen uit Noorwegen en andere aanbieders waar we dat soort risico’s minder lopen. De hoge gasprijzen zijn overigens niet alleen aan de invasie toe te schrijven. Begin december 2021 noteerden de gasprijzen zelfs hoger dan in de eerste dagen van de oorlog. In een vrije markt hebben ook verwachtingen, bijvoorbeeld over een nakend conflict, een impact op de prijs.” legt Johan Albrecht uit.
Kunt u dan zeggen wat er met de prijzen zal gebeuren en in welke richting ze evolueren?
“Daar kan geen mens momenteel iets zinnigs over zeggen, omdat we geen idee hebben wanneer en hoe dit conflict zal eindigen. Bovendien weten we ook niet wat daarna zal gebeuren. De situatie tussen Rusland en Oekraïne is al tien jaar lang zeer gespannen. Een vredesakkoord neemt deze spanning niet van dag op dag weg. Ook na de oorlog blijft er lang grote argwaan en kan de markt snel overreageren. Het is dus niet omdat Rusland en Oekraïne in het allerbeste geval binnen afzienbare tijd tot een akkoord komen, dat de prijzen spectaculair zullen zakken. Vergeet ook niet dat er momenteel wereldwijd een krap aanbod van gas is, zodat Europa de gasinvoer uit Rusland niet zomaar kan vervangen via het LNG-alternatief. Om het cru te stellen: alles wat kan tegenzitten, zit momenteel tegen. Dus dat we in 2022 nog een uitweg vinden is extreem onwaarschijnlijk.” zegt Johan Albrecht.
Eén op vijf gezinnen is vandaag afhankelijk van het sociaal tarief.
Is de consument het grootste slachtoffer van dit alles?
“Ongeveer 30 procent van de Belgische gezinnen heeft geen of een zeer beperkte financiële buffer. Maar als de energieprijzen lang op het huidige niveau blijven, dreigt ook een deel van de gezinnen met een financiële buffer van drie maanden levensonderhoud in de problemen te komen. Als de maandelijkse voorschotfactuur stijgt van €200 naar €550 moet je ergens €4000 weten te vinden. Maar we kennen we in ons land het sociaal tarief, een heel belangrijke en tijdelijke correctie waar momenteel maar liefst 1 miljoen gezinnen afhankelijk van zijn. Dat is één op de vijf, oftewel een heel belangrijk aandeel van onze bevolking. Als de huidige spanningen aanslepen, zal dat tarief ook verlengd worden.”
“Bovendien heb je de inkomensafhankelijke energiesteun van de OCMW’s en zal de federale regering die btw-verlaging op energie wellicht met spoed invoeren. Btw-verlagingen zijn zeer duur en weinig efficiënt omdat ook de hoge inkomens deze korting krijgen maar niet nodig hebben. Ik vind het zinvoller om schaarse middelen te concentreren voor de laagste inkomens. En we praten ook al een tijd over het ontvetten van de elektriciteitsfactuur door bepaalde kosten te verschuiven naar de algemene begroting.”
Maar dan…
“… krijg je inderdaad het gegeven dat de belastingbetaler die kosten terug op zijn bord krijgt. Btw-kortingen, kosten die in de begroting worden gestoken en andere tegemoetkomingen worden altijd door iemand betaald. De factuur verdwijnt niet, maar wordt verschoven. Het is wel zo dat, als de belastingbetaler daarvoor opdraait, dit een socialere oplossing is dan wanneer gezinnen met beperkte inkomsten dat moeten doen. Wat mij in het huidige debat wat stoort, is de grote focus op ‘energiearmoede’ terwijl de laagste inkomens al lang problemen hebben om de huur, gezondheidskosten of schoolrekeningen te betalen. In een periode met uitzonderlijke inflatie hebben de laagste inkomens meer nodig dan een btw-verlaging.” legt Johan Albrecht uit.
Bijkomend probleem lijkt dat mensen en bedrijven door de huidige instabiliteit de moed missen om te investeren in duurzame energie.
“Hierbij moeten we een onderscheid maken tussen eenvoudige investeringen zoals energiebesparende maatregelen of de aanschaf van een zonneboiler. Dat naast grootschalige investeringen in nieuwe componenten van het energiesysteem. Denk hierbij aan grootschalige opslagcapaciteit, nieuwe gascentrales, koolstofopvang, waterstofnetwerken, enzovoort. De hoge prijzen en inflatie kunnen de eenvoudige investeringen versnellen maar bemoeilijken net de investeringen in systeemcomponenten. De risicoanalyses van vorig jaar zijn vandaag niet meer relevant. Het is dus een illusie te denken dat deze crisis een accelerator voor duurzame transformatie zal zijn. Extreme onzekerheid zet een rem op risicovolle investeringen. Dat is een economische wetmatigheid. Om toekomstige risico’s te beperken, koppelen we ons best zo snel mogelijk los van het fossiele systeem. Maar dat weten we al lang en Europa heeft zich geëngageerd om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn. Dit wordt een grote uitdaging want vandaag primeert niet de reductie van CO2 maar de vermindering van onze fossiele energiefactuur.”
Bovendien moeten we de bevolking in die energietransitie meekrijgen, terwijl de realiteit vandaag is dat alleen vermogende mensen zich duurzame maatregelen kunnen permitteren.
“Er dreigt een duaal energielandschap waarin de hogere inkomens in 2050 genieten van een hoge levenskwaliteit in hyperefficiënte klimaatneutrale woningen met een zeer lage gebruikskost terwijl de lagere inkomens blijven wonen in energieverspillende oude woningen met een zeer hoge energiefactuur. Er is bovendien een aanzienlijke oversterfte voor wie lang woont in slechte woningen met bijvoorbeeld ernstige vochtproblemen. Het woon- en renovatiebeleid moet absoluut inclusief zijn om dit duale landschap te vermijden. Intussen stijgen de vastgoedprijzen en de huurprijzen. De lagere inkomens beseffen maar al te goed dat hun leven er niet makkelijker op wordt. Dit brengt ons bij het verhaal van de Gilets Jaunes.” vertelt Johan Albrecht.
Bent u dan eigenlijk optimistisch?
“Dat moet wel. Europa is een heel rijk continent, we hebben veel talent en technologische knowhow, en genoeg wind en zon om ons energetisch te organiseren. Een deel van het bedrijfsleven wacht niet meer op de overheid en investeert vandaag al in klimaatneutraliteit. Vandaag bouwen we vooral aan een kritische massa die het mogelijk moet maken om de energietransitie op termijn te versnellen.”
fact
Waar haalt u zelf energie uit?
“Uit het verbruiken van energie. En daar bedoel ik natuurlijk in de eerste plaats sporten en bewegen mee. Ons lichaam is een zeer gesofisticeerde en duurzame machine die niet is ontwikkeld om de hele week in een zetel te liggen bingewatchen. Hoe minder energie je lichaam gebruikt, hoe lager je energiepeil. Wie lang amper of niet beweegt, voelt zich futloos en dreigt in een vicieuze cirkel terecht te komen: door het gebrek aan energie ontbreekt net de goesting om te bewegen of te sporten. Energie verbruiken om energie te krijgen dus, en bij deze meteen ook een mooie link met het interview zelf.” lacht Johan Albrecht.
