Dokter Aude Vanlander, kliniekhoofd in het UZ Gent, is niet alleen gespecialiseerd in lever- en pancreasoperaties, maar ook in robotchirurgie. Zij legt uit waarom het zowel voor de arts als voor de patiënt een goede zaak is dat robots steeds vaker in de operatiezaal te vinden zijn.
De pandemie houdt de wereld ruim twee jaar in haar greep. Houdt u nog stand?
“De coronastress is niet meteen voelbaar op mijn afdeling, maar ik spring ook bij in de zorg voor coronapatiënten en ik moet toegeven dat het best confronterend is om te zien dat het merendeel van de patiënten op intensieve zorg niet gevaccineerd is. Het is niet altijd makkelijk om dit vermijdbare leed een plaats te geven. Voor collega’s die hier dag in, dag uit mee in aanraking komen weegt het na twee jaar wel serieus door.”
Hebben uw patiënten geleden onder de coronacrisis?
“Als chirurg was het in de eerste golf aanvankelijk iets rustiger, omdat operaties uitgesteld werden ten behoeve van coronazorg. Na vierenhalve week begon frustratie de bovenhand te nemen omdat we patiënten niet de benodigde hulp konden bieden. Transplantaties hebben drie maanden vertraging opgelopen, wat voor sommige patiënten catastrofaal was. Inmiddels is die achterstand wel weggewerkt en kunnen we patiënten weer tijdig de hulp bieden die ze nodig hebben.”
Heeft de coronacrisis een rem gezet op medische innovaties?
“Integendeel. Doordat chirurgie even on hold stond en medisch vertegenwoordigers geen ziekenhuisbezoeken meer konden doen, kwam er tijd vrij om te brainstormen en technologieën uit te proberen. Ook bij de ontwikkeling van de vaccins was de samenwerking tussen de onderzoeksinstellingen, laboratoria en de medische wereld noemenswaardig. Onder normale omstandigheden duurt het jaren voordat vaccins goedgekeurd worden, maar door de coronacrisis zijn studies bespoedigd en zijn er extra middelen voor onderzoek vrijgemaakt.”
Er zijn binnen de medische wereld ook andere ethische kwesties die aandacht vereisen.
U bent in 2017 gestart met een robotisch programma. Dat klinkt als sciencefiction. Wat houdt dat concreet in?
“Robotchirurgie is eigenlijk niets anders dan gerobotiseerde hulp bij chirurgie. Door middel van robotapparatuur kan er geopereerd worden via kleine gaatjes. Hierdoor kunnen artsen nauwkeuriger opereren en moeten we minder invasieve methoden gebruiken. Een lever heeft bijvoorbeeld een bolle en grillige vorm, waardoor het moeilijk is om met een traditionele kijkoperatie te werken. Vroeger moesten we daar een grote incisie voor maken.”
Wat is het voordeel van robotchirurgie?
“Traditioneel worden operaties op twee manieren uitgevoerd, via een snede of een kijkoperatie. Bij die laatste is de herstelperiode korter maar de ingreep technisch meer uitdagend. Door robots in te zetten, krijgen chirurgen een haarscherp driedimensionaal beeld, wat zorgt voor een heel precies beeld van het te opereren orgaan. Bovendien heeft de robot wendbare grijparmen die uiterst nauwkeurig procedures kunnen uitvoeren. Door een robot te gebruiken, is de impact op de patiënt veel kleiner, want die verliest doorgaans minder bloed, heeft minder pijn en kan rekenen op een kortere hospitalisatieduur. Dit alles heeft niet alleen een positief effect op de levenskwaliteit van de patiënt maar reduceert ook het algemene kostenplaatje.”
Kan iedereen zomaar een robot aansturen?
“Oefening baart kunst, dus ook bij robotchirurgie. Je moet toch rekenen op een leercurve van enkele jaren voor je de manier van werken in de vingers hebt. Jongere generaties krijgen in hun opleiding les in robotica, maar voor oudere artsen is het niet altijd evident om hun werkwijze aan te passen. Voor hen is de leercurve misschien wat groter. Jammer genoeg staat het ego van de arts innovatie soms in de weg omdat ze hun job niet uit handen willen geven.”
Zullen artsen plaats moeten maken voor robots?
“Door algoritmes en deep learning worden robots steeds slimmer en efficiënter. Nu kunnen robots bijvoorbeeld zelf al bepalen welke druk, temperatuur en tijdsduur ze moeten aanwenden om bloedvaten te sealen. Toch zullen robots de arts nooit vervangen, althans niet tijdens onze loopbaan. Wel kunnen robots de chirurg helpen om preciezer te werk te gaan, waardoor de foutenmarge verkleint. Maar de arts blijft aan het roer van de procedure staan.”
Ontstaan er hierdoor geen ethische dilemma’s?
“Robotica is evidencebased, maar de chirurg moet uiteraard de grenzen van de robot onderkennen en te allen tijde de eindverantwoordelijkheid behouden. Er zijn binnen de medische wereld ook andere ethische kwesties die aandacht vereisen. Soms stel ik me de vraag of we niet te veel interfereren? Wanneer de levensverwachting of kwaliteit van een patiënt dermate klein is, is het misschien niet altijd ethisch verantwoord om een patiënt door die lijdensweg te laten gaan. Ik zie mijn patiënten graag en heb het beste met hen voor. Daarom probeer ik steeds een eerlijk beeld te schetsen van de overlevings- en herstelkansen, zodat de patiënt een geïnformeerde keuze kan maken. Er zijn nu apps voorhanden die de kans op risico’s bepalen, dit helpt ook om een realistisch beeld te schetsen voor patiënten.”
Hoe reageren patiënten op robottechnologie? Boezemt het hen angst in?
“Ongeacht of er robots ingezet worden of niet, moeten patiënten voor een operatie steeds goed geïnformeerd worden. Communicatie met patiënten vind ik echt cruciaal. De meeste patiënten willen gewoon dat de operatie slaagt en zien de voordelen van robotchirurgie in. Ik merk dan ook weinig weerstand, integendeel. In het geval van een kwaadaardig gezwel bijvoorbeeld, willen mensen gewoon dat het zo snel en goed mogelijk verwijderd wordt.”
fact
Naar wie kijkt u op?
In de medische wereld kijk ik op naar dokter Karel Decaestecker, kliniekhoofd bij ons in het UZ Gent. Hij is een echte voortrekker van robotchirurgie. Innovatie is een van de speerpunten van het UZ Gent, waardoor we veel kansen krijgen om ons hierin te verdiepen. Ik heb ook veel bewondering voor onze hoofdarts, dokter Frank Vermassen, die ons naadloos door de verschillende coronagolven heeft geleid. Daarnaast vind ik ook Barack Obama een man met een dappere boodschap.
