Moderne stad, oude gebouwen: Weg met de sloophamer?
Onze steden worden steeds moderner. Helaas moeten oude gebouwen al te vaak plaats maken voor nieuwe projecten. Tonen we genoeg liefde voor ons stedelijk patrimonium? ‘Afbreken om te vervangen is enkel op korte termijn het goedkoopst’, zegt Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs.
Stilstand is achteruitgang. Een zegswijze die zich ook toont in onze steden. Die veranderen aan een rotvaart. Met de regelmaat van de klok duiken er nieuwe, moderne bouwwerken op. Soms mastodonten, vaak uit de koker van een projectontwikkelaar, niet zelden nieuwer dan nieuw. Maar waar er winnaars zijn, zijn er ook verliezers. In dit geval: onze oude gebouwen. Al te vaak moeten die plaats maken voor een totaal nieuwbouwproject. Maar is dat wel nodig en willen we dat wel? Hebben we wel genoeg aandacht voor ons bestaande patrimonium?
“Er wordt te weinig rekening gehouden met wat er al is, wat hoe dan ook de verstandigste keuze is”, zegt Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs. Hij staat niet alleen met die mening. “De nieuwbouwprojecten verschijnen met een ongelofelijke snelheid en impact. Zowel in de steden als in onze dorpskernen. Helaas gebeurt dat vaak zonder te denken aan het bestaande patrimonium”, zegt Sofie De Caigny, directeur van het Vlaams Architectuurinstituut (VAi).
Ze illustreert dit met een bekend voorbeeld: het Eilandje in Antwerpen. Die plek waar stad en haven in elkaar overlopen was ooit bezaaid met pakhuizen, als een stille getuige van het verleden. Vandaag zie je dat enkel nog rond de oudste dokken, dicht bij het centrum. Verder weg naar het noorden is de historiek van een levendige havenwijk vervangen door woonblokken. Enkel het water, enkele havenrelicten en het stratenpatroon doen er nog denken aan de haven. “Het historische karakter van die wijk is niet meer te zien in de architectuur. Bijzonder jammer”, zegt De Caigny.
Ontwikkelaars beginnen ook wel in te zien dat de Vlaming houdt van diversiteit en identiteit. Ook dat heeft een economische waarde.
Money makes the world go round
Door oude gebouwen in te ruilen voor nieuwbouw dreigen we dus architecturaal-historische waarde op te geven. Een gewaarwording die minstens wrang aanvoelt. Maar waarom gebeurt het dan? Het antwoord ligt voor de hand: geld. “Men redeneert vaak dat afbreken om te vervangen de goedkoopste optie is, maar dat geldt enkel voor de korte termijn. Op lange termijn is het altijd verstandiger te behouden wat er is”, zegt bouwmeester Erik Wieërs.
Money makes the world go round, zeker in de vastgoedwereld een waarheid als een koe. Toch mogen we de voltallige sector niet over één kam scheren. “Er zijn ook heel vooruitstrevende projectontwikkelaars, die wel inzetten op hergebruik, die wat bestaat in ere willen laten”, zegt Wieërs. En dat zien we zelfs steeds vaker. “Er is een snelle evolutie gaande. Er komt meer aandacht voor het bestaande”, knikt Sofie De Caigny (VAi). “Ontwikkelaars beginnen ook wel in te zien dat de Vlaming houdt van diversiteit en identiteit in zijn of haar woning. ’t Groen Kwartier, de voormalige site van het Militair Hospitaal in Antwerpen, is een mooi voorbeeld. Een groot deel van het bestaande patrimonium is daar herbestemd voor verschillende types woningen: loften, eengezinswoningen, nieuwbouwappartementen… Die diversiteit ligt goed in de markt en heeft ook een economische waarde.”
De kentering lijkt ingezet, al is er nog een lange weg te gaan. Overheden kunnen daar hun rol in spelen. Zij kunnen bijvoorbeeld strengere eisen in het leven roepen of kwaliteitscontrole uitvoeren via (stads)bouwmeesters, zoals dat nu ook al vaak gebeurt. Wie weet kan zelfs de heikele economische situatie voor een ommekeer zorgen? Wie thuis zelf verbouwt, weet het goed genoeg: de prijzen van bouwmaterialen stijgen aan een enorm tempo. Misschien heeft dat nadeel ook wel een voordeel? “Nieuwbouw is nu vaak goedkoper dan het bestaande hergebruiken, maar blijft dat zo?”, vraagt De Caigny zich af. “Wie weet bereiken we een punt waarop hergebruik van materialen en gebouwen goedkoper wordt dan nieuwbouw. Dat zou alles flink door elkaar schudden.”