In het kader kruipen van MVO: de struikelblokken
Wie circulair onderneemt, botst onvermijdelijk op obstakels. Wij vroegen aan drie organisaties welke struikelblokken zij op hun weg zijn tegenkomen en welke oplossingen ze naar voren schuiven.
Kim Claes
Projectcoördinator Fair ICT Flanders
Welke struikelblokken zijn er bij het uitbouwen van een circulaire economie ?
“De levens- en gebruiksduur van ICT-hardware is zeer kort. Batterijen presteren snel minder goed, één noodlottige val kan het scherm van je gsm doen barsten… en al te vaak bieden producenten te weinig wisselstukken aan of lijmen ze hun toestellen dicht, wat de berg e-waste ongenadig doet groeien. In 2018 produceerde de ICT-sector wereldwijd 48,5 miljoen ton e-waste. Liefst 4 procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen is afkomstig uit de ICT-sector. De industrie wordt gedomineerd door een handvol multinationals die een circulair gebruik van ICT-hardware blokkeren. Nochtans tonen initiatieven zoals Fairphone dat het anders kan.”
Welke externe hulp bestaat er om die struikelblokken aan te pakken?
“Vanuit Europa beweegt er heel wat om bindende kaders op te stellen voor een meer duurzame ICT-sector. Ik denk aan ecodesign of Right to Repair. Grote milieuorganisaties proberen politiek draagvlak te krijgen. Maar bedrijven als Apple en Dell lobbyen tegen die bindende kaders. Toch kunnen consumenten een belangrijke invloed uitoefenen op ICT-bedrijven, en hen de productieketen op een structurele wijze laten verduurzamen. Een duurzaam aankoop- en verwerkingsbeleid kan een belangrijke hefboom zijn om tot een andere productieketen te komen. Projecten zoals Fair ICT Flanders proberen deze ‘koopkracht’ te bundelen. Maar er starten in heel Europa meer en meer van zulke initiatieven.”
Hoe zie jij de toekomst van duurzaam ondernemen en een MVO-aanpak?
“De ontginning van metalen en mineralen gaat gepaard met mensenrechtenschendingen en ecologische destructie. De assemblage van laptops en smartphones gebeurt in lageloonfabrieken. Er is nood aan bindende kaders die grote producenten dwingen om op een andere manier producten te produceren en een ander businessmodel te hanteren. Nu is dit nog steeds zeer lineair: take – make – waste. Aankopende bedrijven zouden incentives moeten krijgen van de overheid om circulair aan te kopen. Nu zijn er contradictorische mechanismes: bedrijven worden fiscaal gestimuleerd om toestellen na een aantal jaren af te schrijven, ook al werken ze nog perfect.”
Jan Merckx
Projectleider bij het Vlaams Instituut voor Logistiek (VIL)
Welke struikelblokken zijn er bij het uitbouwen van een circulaire economie?
“De retail heeft op een bijna boulimische manier producten naar de consument gebracht, zonder veel aandacht voor de sociale of ecologische aspecten. Een mindshift binnen de sector is onontbeerlijk, maar ons maatschappelijk en economisch systeem is vandaag nog altijd afgestemd op een lineaire keten, niet op een circulaire. Onze wetgeving is niet aangepast, de juiste economische incentives zijn er niet, en daarom kan er ook niet geïnvesteerd worden in de juiste infrastructuur om een circulaire keten op te zetten. In de circulaire economie is het niet alleen belangrijk hoe je een product op de markt krijgt, maar ook hoe je het uit de markt haalt om het dan zo hoogwaardig mogelijk terug te brengen.”
Welke externe hulp bestaat er om die struikelblokken aan te pakken?
“Omdat dit continent arm is aan grondstoffen en zijn stempel drukt op de globale klimaatopwarming, heeft Europa het voortouw genomen om de transitie naar een circulaire wereld te versnellen, via de Green Deal. Lidstaten dienen zich hieraan aan te passen. Hierdoor worden de juiste randvoorwaarden gecreëerd, inclusief subsidiekanalen, zodat er vertrouwen komt om circulair te denken, zowel bij de industrie, de ondernemers, de retailers, alsook de burgers. Vergeet ook niet dat de meeste steden en gemeenten vandaag niet alleen het onderwerp al op de agenda hebben staan, maar ook zelf aan de basis liggen van veel initiatieven.”
Hoe zie jij de toekomst van duurzaam ondernemen en een MVO-aanpak?
“Positief. Er is duidelijk een transitie gestart op alle niveaus, alhoewel we Vlaanderen niet echt bij de koplopers kunnen rekenen. Maar het kader is in opbouw. Als retailer ga je dit vanuit twee kanten moeten bekijken: hoe ga ik binnen mijn eigen bedrijf of winkel om met verantwoordelijk en duurzaam ondernemen en hoe pas ik dit toe op de producten die ik verkoop? Aan het eerste kun je zelf heel hard werken, en dat kan snel gaan. Voor het tweede moet er worden samengewerkt binnen de regio, binnen de sector, met leveranciers en met de overheid. Iets ingewikkelder, maar wat je vandaag investeert in een MVO-aanpak, haal je er in de toekomst wellicht ook uit.”
Dirk De Man
Afdelingshoofd technische dienst UZA
Welke struikelblokken zijn er bij het uitbouwen van een circulaire economie?
“Duurzaam werken vraagt vaak extra personeelsinzet. We hebben onderzoek gedaan naar het hergebruik van katheters, die edele metalen bevatten. Maar dan moet je die gebruikte katheters via een apart circuit verzamelen, wat de werkdruk op ons personeel nog verhoogt. Extra inspanning vragen lukt het makkelijkst als het personeel er zelf meteen het voordeel van voelt. In het OK werken we aan een rechtstreeks afwateringssysteem zodat verpleegkundigen niet meer moeten zeulen met zware plastic zakken vol vloeistoffen. We bekijken ook of herbruikbare wegwerpschorten een optie zijn. Zo creëren we milieuwinst, maar garanderen we ook continuïteit van materiaal.”
Welke externe hulp bestaat er om die struikelblokken aan te pakken?
“VITO is een overheidsdienst die bedrijven en instellingen helpt om de omslag te maken naar kringloopdenken, en ontwikkelt circulaire businessmodellen. Verder zijn er heel wat firma’s die binnen hun contract de opdracht krijgen om naar duurzaamheidselementen te kijken. Toen we nieuwe lichtarmaturen bestelden, waren er verschillende leveranciers die meteen een energiebesparend plan opstelden. Uiteraard zit daar een commerciële insteek aan, maar we kunnen er maar ons voordeel uithalen. We zitten ook in VSDV, de Verantwoordelijke Schoonmaak en Dienstverlening in Zorginstellingen. Bij hen volgden we studiedagen om te weten welke ecologische schoonmaakproducten krachtig genoeg zijn voor een ziekenhuisomgeving.”
Hoe zie jij de toekomst van duurzaam ondernemen en een MVO-aanpak?
“Het zou goed zijn mocht de overheid een duidelijker referentiekader scheppen. Er heersen nu algemene slogans: ‘We gaan 30 procent besparen ten opzichte van vorig jaar.’ Maar het referentiekader is voor elke zorginstelling anders. Sommige ziekenhuizen opereren nog steeds vanuit verouderde gebouwen met povere isolatiekwaliteit en oude installaties. Als zij plots 30 procent besparen op hun energiefactuur lijkt dat spectaculair veel, maar ze kwamen dan ook van een heel slecht niveau. Met Zorgtech, een werkgroep van technische diensthoofden, zijn we alleszins volop bezig om de neuzen nog meer in dezelfde richting te krijgen.”