Marion Debruyne: Pleidooi voor empathisch leiderschap

De coronacrisis heeft de onlosmakelijke connectie tussen economie en maatschappij benadrukt. “Dit is hét moment voor bedrijven om hun sociale rol en maatschappelijke impact te evalueren”, zegt Marion Debruyne, decaan aan de Vlerick Business School.

Economische inzinking

De economische inzinking ten gevolge van de coronacrisis zullen we niet zomaar te boven komen, dat blijkt uit cijferwerk van het Planbureau. De werkloosheidsgraad daalde vorig jaar nog tot het historisch laag cijfer van 8,9 procent, het laagste peil sinds begin jaren tachtig van de vorige eeuw. Maar COVID-19 gaf dat cijfer een ongewenste boost. Er komt een fikse opstoot aan, met een piek tot 11,5 procent in 2021. Het staat vast dat de Belgische economie voor de grootste krimp sinds de Tweede Wereldoorlog staat, met een verwachte terugval van 10,5 procent. Pas over twee jaar zullen we die dip achter ons kunnen laten, op voorwaarde dat er sprake is van een fors economisch herstel. De motivatie van het Vlaamse ondernemerslandschap staat onder druk, zoveel is duidelijk, maar volgens de Vlerick Business School blijken onze ondernemers over verrassend veel weerbaarheid te beschikken. 

Een krachtige ondernemersspirit

“De coronacrisis is het prototype van een black swan event: een onvoorspelbare gebeurtenis die escaleert en de economie zware schade toebrengt”, schetst decaan Marion Debruyne. “Die schok heeft ambitieuze bedrijfsplannen tot nietszeggende excelletjes gedegradeerd. De gevolgen van de crisis hebben bovendien verschillende facetten. Er is de gezondheidscrisis en de directe impact van de crisis: de gedeeltelijke lockdown, inburgering van thuiswerken… Die elementen hebben geleid tot een economische crisis met een indirecte impact: de vraag die afneemt, weinig rooskleurige voorspellingen, kostenbesparingen, de rem op investeringen… Daarbovenop ligt nog een drukkend laagje onzekerheid: tot wanneer zal dit alles duren? Komen er nieuwe maatregelen? Wanneer is V-day en krijgen we een vaccin?”

Toch ziet Debruyne een krachtige ondernemersspirit in het Vlaamse landschap. “Er is een grote veerkracht om er het beste van te maken in penibele omstandigheden. Bedrijven gaan actief op zoek naar opportuniteiten in tijden van crisis. Die wendbaarheid en bereidheid om op korte termijn beslissingen te nemen, zal in de nabije toekomst onontbeerlijk blijken.”

Economie en maatschappij

Niet alleen leiderschap met genoeg agility is nodig, maar ook het besef dat maatschappij en economie meer dan ooit in een constante wisselwerking staan. “Dit voorjaar leek het alsof mens en economie loodrecht tegenover elkaar stonden. Winkels gingen opnieuw open, hoewel familiebezoek nog niet was toegestaan. COVID-19 heeft heel duidelijk aangetoond dat maatschappij en economie niet los van elkaar bestaan. Ze zijn intrinsiek verbonden. Wie dacht dat de economie wel zou blijven draaien terwijl we allemaal in ons kot bleven, was eraan voor de moeite. Als de maatschappij stilvalt, dan de economie ook. Een niet-functionerende maatschappij maakt een bloeiende economie onmogelijk. En omgekeerd.”

Existentiële vragen

Om de huidige overlevingsstrijd tot een goed einde te brengen, zullen bedrijven zichzelf en hun maatschappelijke meerwaarde in vraag moeten durven stellen. “Tot voor kort was ‘purpose’ een modewoordje in CEO-kringen. Die term draait rond de existentiële vragen: ‘Wat is de functie van mijn bedrijf?’, ‘Wat draagt het bij aan de wereld?’ en ‘Waarom zou het gemist worden?’ Vandaag lijken die vragen een bijkomstige bekommernis, een luxe die we ons nu even niet kunnen permitteren”, aldus Debruyne, die in het economisch relanceplan van de Vlaamse overheid zetelt. “Logisch ook, bedrijven staan in overlevingsmodus en zijn volop bezig met de oefening om zoveel mogelijk mensen aan boord te houden. We hebben een natuurlijke hang naar bekende recepten die eerder succesvol bleken. Maar dit is net wél het geknipte moment om die sociale en maatschappelijke rol van bedrijven tegen het licht te houden.”

Black Lives Matter

Debruyne haalt Facebook aan als voorbeeld, dat onder druk kwam te staan nadat bedrijven als Unilever en Lego aankondigden niet langer te adverteren zolang er niets gedaan wordt aan de verspreiding van fake news op het social mediaplatform. “De Black Lives Matter-beweging zwengelde dan weer het wereldwijde debat over structurele discriminatie aan. Bedrijven voelden de noodzaak om hun steun te betuigen. Ook in eigen land woedde het debat. In Antwerpen besloten ondernemers sterker in te zetten op diversiteit met de campagne ‘Ondernemers bekennen kleur’.  Alle signalen wijzen naar dezelfde richting. Een bedrijf kan zich niet langer beperken tot het creëren van een aandeelhouderswaarde, werkgelegenheid en het aanvullen van overheidsfinanciën. Economie en maatschappij horen samen. Zoveel is dit jaar duidelijk geworden. Die maatschappelijke rol definiëren en uitbreiden zou deel moeten uitmaken van ons postcorona relanceplan.” legt Marion Debruyne uit. 

Empathisch leiderschap

Om die omwenteling te realiseren, dringt een nieuw soort leiderschap zich op. “Het beeld van een CEO is al te vaak nog te simplistisch: iemand met een monopolie op alle antwoorden en een visie op álles. Maar eigenlijk zit er veel meer duurzaamheid in een eerder kwetsbaar type leiderschap. Als leider moet je voortdurend de vinger aan de pols houden, feedback vragen en mee evolueren. Als je denkt alle antwoorden te kennen, ga je op je bek. Jacinda Ardern, de eerste minister van Nieuw-Zeeland, praat heel uitgesproken over die paradox tussen kracht en kwetsbaarheid. Zij toont dat empathie en bottom-upleiderschap werkt. Niemand wil een robot als leider. We moeten af van dat clichébeeld van de leider als extraverte visionair. Diversiteit is het antwoord.”

Proof of the pudding

Debruyne kijkt met vertrouwen naar de toekomst van het Vlaamse ondernemerslandschap. “Een krachtige economie is gestoeld op sterk ondernemerschap en een aangepaste arbeidsmarkt. De overheid moet de juiste randvoorwaarden creëren. In de plannen van de Vlaamse regering herken ik de krachtlijnen van het relancecomité, maar the proof of the pudding is in the eating”, zegt ze. “We gaan echt volop moeten inzetten op duurzaamheid en digitale transformatie. Vergeet ook reskilling niet. Mensen met de juiste competenties zijn de belangrijkste grondstof voor onze kenniseconomie. Levenslang leren is een basiscompetentie die we op de schoolbanken moeten meegeven. ‘Gediplomeerd is niet afgestudeerd.’”