Het juridisch vertaalbureau als trusted partner

Het correct vertalen van een juridische tekst vraagt niet alleen om taalkundige kennis, er is ook heel wat inhoudelijk inzicht nodig om dit tot een goed einde te kunnen brengen. Een niet-correct vertaald vonnis, verzoekschrift of contract kunnen immers verstrekkende gevolgen hebben. 

Internationaler karakter

Dat de juridische wereld de afgelopen jaren een steeds internationaler karakter heeft gekregen, wordt nog het meest duidelijk door het feit dat in veel dossiers niet alleen cliënten van verschillende nationaliteiten actief zijn, maar dat dit ook geldt voor het team advocaten dat de zaak behandelt.

Kennis van vakgebied

“Een goede juridische vertaling onderscheidt zich op twee gebieden”, zegt Marcel Steur, oprichter en directeur van juridisch vertaalbureau JMS Textservice. “Ten eerste moet die met kennis van het vakgebied vertaald zijn. Op die manier wordt bijvoorbeeld niet enkel jargon correct weergegeven, maar is de tekst ook communicatief en zegt het precies wat het moet zeggen. Er zijn ontzettend veel verschillende rechtsgebieden: je hebt octrooirecht, arbeidsrecht, arbitragerecht, bouwrecht… En elk van die gebieden heeft eigen specifieke termen die in andere gebieden soms iets compleet anders betekenen. Daar moet je als vertaler goed in thuis zijn.” 

Geen ruimte voor interpretatie of ambiguïteit

Ten tweede mag een tekst slechts voor enerlei uitleg vatbaar zijn, zegt Steur. Dat wil zeggen dat er geen ruimte is voor interpretatie of ambiguïteit. “Zeker in bijvoorbeeld contracten of algemene voorwaarden is dat erg belangrijk. In pleidooien kan het soms wel, en bedienen sommige advocaten zich ook regelmatig van beeldspraak en andere stijlfiguren. Het zijn dikwijls belezen mensen, dus vaak zijn ze in staat hun betoog daarmee meer scherpte te geven. Maar ook zulke stijlfiguren moet je dan als vertaler goed kunnen vatten en omzetten naar de andere taal.” 

Juridische vertalingen komen dus zeker met een aantal specifieke uitdagingen, zegt Steur. “Je moet vaak goed tussen de regels kunnen lezen. Zoals ik al zei: zeker in betogende stukken halen advocaten soms een buslading aan retorische technieken boven. Het is dan als vertaler opletten dat je de bal niet compleet misslaat, doordat je bijvoorbeeld de ironie niet hebt opgepikt. Of een perfect gangbare uitdrukking in de ene taal kan iets compleet anders betekenen in een andere taal.

Vertalen gaat dus verder dan het puur linguïstische of grammaticale, je moet ook de nodige culturele bagage hebben. Soms is het zelfs meer ‘hertalen’ dan ‘vertalen’, zodat een Britse lezer die een vertaling leest, hetzelfde ‘voelt’ als een Nederlander of Vlaming die de originele tekst onder ogen krijgt. Dat is trouwens meteen ook de reden waarom wij onze vertalingen laten nalezen door een tweede vertaler, net om die nuances er goed in te krijgen.” 

Nodige slagkracht voor juridische vertaalprojecten

JMS Textservice heeft met twintig medewerkers in vaste dienst de nodige slagkracht als het gaat om grotere juridische vertaalprojecten. Het bedrijft werkt niet alleen voor advocaten en de magistratuur, zoals de Hoge Raad der Nederlanden, maar ook voor juridische afdelingen van multinationals. Vanuit die bevoorrechte positie merken zij ook de globalisering van de wereld. Steur: “De meeste teksten vertalen wij nog altijd van het Nederlands naar het Engels en vice versa. Dat komt ook omdat het Engels een soort lingua franca is.

Als een tekst naar mensen uit verschillende landen gestuurd wordt, kiest men vaak om die in het Engels te verspreiden, omdat ook juristen van andere nationaliteiten het juridisch Engels vaak prima beheersen. Verder leest iedereen dan dezelfde Engelse tekst, hetgeen ook minder ruimte laat voor verschillen in interpretatie.” 

“Wij worden regelmatig ingeschakeld voor het vertalen van een dagvaarding die binnen een week moet worden uitgebracht, maar waarvan de advocaten tussentijds meerdere concepten aan hun cliënt wensen voor te leggen. Die concepten dienen steeds met snelle doorlooptijd te worden vertaald, en dat is waar de kracht van ons vast juridisch vertaalteam om de hoek komt kijken. Wij kunnen altijd extra gas geven als het nodig is, en ook dan worden alle vertalingen steeds goed nagelezen.”  

Een beetje jurist?

Al deze evoluties brengen ook een eenvoudige vraag mee: moet je als juridisch vertaler dan niet best ook een klein beetje jurist zijn? “Oh, maar die hebben we ook in huis, hoor”, lacht Steur. “Ik heb bijvoorbeeld een vertaler in dienst die is opgeleid en ook jarenlang heeft gewerkt als New York lawyer. Uiteraard is dat een stevig voordeel. Iemand met zo’n achtergrond kan zich inhoudelijk perfect in een tekst inleven, die weet hoe zo’n tekst tot stand komt en is dus ook in staat om de betekenis te behouden in een andere taal. Kijk, eigenlijk is het eenvoudig: zonder inhoudelijke kennis over een specifiek vakgebied is het bijna onmogelijk om een tekst op de juiste manier te vertalen. Alleen al om het goed te kunnen interpreteren heb je die kennis van het recht nodig.”

Het al dan niet hanteren van correcte vertalingen heeft niet enkel financiële of economische gevolgen, soms verandert het zelfs de levensloop van mensen. “Achter elk juridisch dossier gaan altijd mensen schuil. Dus zelfs de meest formeel-juridische kwesties zullen uiteindelijk ook de mensen raken die in dergelijke dossiers een rol spelen. Of iets goed vertaald en uitgelegd wordt, kan in zulke gevallen soms enorm verregaande gevolgen hebben. Je kunt dus maar beter zeker zijn over wat je vertaalt, en hoe. Dat is een stevige verantwoordelijkheid.” 

Interne opleidingsprogramma

Dat is trouwens ook exact de reden waarom Steur zoveel waarde hecht aan hun interne opleidingsprogramma. “Ik ben best wel trots om te zeggen dat we hier een heel stabiel team hebben, met weinig tot geen verloop, dus investeren in opleidingen brengt een enorme return mee. We moedigen het heel erg aan dat onze mensen cursussen volgen en zich verder in de vakinhoud verdiepen en specialiseren, precies omdat je zo het juridisch denkpatroon achter de teksten beter gaat begrijpen. Daarmee proberen we ons echt te onderscheiden van onze concullega’s. Dat komt overigens ook omdat in Nederland, in tegenstelling tot Vlaanderen, minder beroepsopleidingen zijn rond juridisch vertalen.

Bij ons is het meer leren terwijl je werkt. Dikwijls volgen wij dezelfde verdiepingscursussen als de advocaten voor wie we werken. Dat heeft ook voordelen, want zo kunnen we ons nog beter verplaatsen in de tekst en in de ‘wereld buiten de tekst’. Verder kom je automatisch in het stramien van levenslang leren terecht. En dat is, zeker de laatste jaren, een absoluut noodzakelijk onderdeel van het beroep geworden.” 

Trusted partner

Nog een andere manier van werken die JMS Textservice anders maakt, is dat zij zich heel bewust wil profileren als trusted partner van haar klanten, legt Steur uit. “Ik zie ons idealiter als het verlengstuk van de advocatenkantoren en de juridische afdelingen van de bedrijven waar we voor werken. We gaan met hen meestal ook echt wel een relatie op lange termijn aan. Dat helpt ons ook om die klant door en door te kennen en echt wel zijn tone of voice in onze vingers te krijgen. Een tekst die geschreven werd voor pakweg Shell of Philips ‘klinkt’ niet helemaal hetzelfde als een tekst voor Coolblue. Ik zie het daarom ook als onze taak om die toon te bewaken in de vertalingen.” 

Tot slot: een blik op de toekomst. De ontwikkelingen in machinale vertalingen en kunstmatige intelligentie gaan razendsnel. Hoe zit dat specifiek voor juridische vertalingen en is dat geen bedreiging voor bedrijven als JMS Textservice? Steur is er vrij gerust in. “Ja, ook in onze sector zien we af en toe dat men zijn toevlucht neemt tot machinevertalingen. Vaker komt het voor bij vertalingen van bijvoorbeeld websites, waar men dan een vertaalknop aantreft. In zulke gevallen brengt de software het er soms al redelijk goed van af.

Gaat het echter over een juridisch betoog of komen er in de tekst veel stijlfiguren voor of bedient de auteur zich van veel ironie, tja, dan slaat die AI meestal de bal compleet mis. Dan lijkt het alsof de tekst heel slordig en onnauwkeurig werd vertaald en staat het vaak ook voor eindeloze interpretatie open. En dat is nu precies wat we niet willen van een juridische tekst.” 

Machinale vertaling vs. juridisch vertaler

Desondanks: machinaal vertalen lijkt op het eerste gezicht goedkoper dan een juridisch vertaler inschakelen. Zou dat dan misschien geen reden kunnen zijn voor ondernemingen om voor een computer te kiezen? “Juridische teksten zijn meestal heel erg complex”, reageert Steur. “Juristen besteden ook heel veel aandacht aan het gewicht van hun woorden en de ‘lading’ van de tekst. Het is dus eigenlijk een heel gek idee om die zeer consciëntieus geschreven tekst vervolgens te laten ‘vertalen’ door een machine. Ik denk zelfs niet dat de eventuele besparing het sop op de kool waard is.

Een rechtszaak gaat vaak over enorme belangen. Wil je dat echt laten afhangen van een algoritme? Door de slechte uitkomst van een zaak ben je misschien honderd keer meer geld kwijt dan wat je bespaard hebt door een machinale vertaling. Nee, ik ben er vrij zeker van dat de rol van de mens in het juridisch vertalen nog lang niet is uitgespeeld.”